شهرستان سلماس

شهرستان سَلماس با نام پیشین شهرستان شاپور و همچنین کهنه شهر قدیم یکی از شهرستان های استان آذربایجان غربی در ایران است که در قسمت شمالی این استان قرار دارد که از شمال به شهرستان خوی و از جنوب به شهرستان ارومیه و از شرق به دریاچه ارومیه و تسوج و از باختر به مرز ایران و ترکیه منتهی می شود. این شهرستان در ۸۵ کیلومتری شمال ارومیه در مسیر راه های اصلی ارومیه - خوی و ارومیه - تبریز قرار گرفته است. مرکز این شهرستان شهر سلماس است. این شهرستان به دو بخش مرکزی و کوهسار تقسیم شده است. مرکز بخش کوهسار روستای کتبان و مرکز بخش مرکزی شهر سلماس است. شهر سلماس در منطقه دشتی واقع شده و رودخانه زولارود از ۳ کیلومتری جنوب شهر عبور می کند و آب و هوای آن در قسمت های مرزی و کوهستانی و در سایر نقاط معتدل و خنک است.
با توجه به آخرین یافته های باستانی، تاریخ سکونت انسان در منطقه سلماس به بیش از ۱۲ هزار سال قبل می رسد. کشف نشانه هایی از سکونت انسان های غارنشین در اطراف روستای آجواج از جمله این نشانه ها می باشد که گویای سکونت بشر در این منطقه از آذربایجان در هزاران سال قبل است. امروزه به مدد تحقیقات علمی ما درک کاملی از مراحل پیدایش انسان در منطقه سلماس، مراحل غارنشینی و مرحله ایجاد نخستین شهرهای بزرگ باستانی داریم. علاوه بر سکونت مردمان باستانی بومی ( التصاقی زبان مانند: آرتتا، قوتی ها، لولوبی ها، اورارتورها، مادهاو… ) همواره سلماس را به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود مکانی برای مهاجرت دیگر مردمان نواحی شمالی - کوه های اورال و آلتای مهاجرت کرده اند. برخی از این مهاجران در این منطقه ماندگار شده و برخی دیگر بعدها به مناطق جنوبی تر و به خصوص بین النهرین مهاجرت کردند. سومری ها از جمله ملل التصاقی زبان بودند که پس از سکونت در منطقه سلماس و برخی نقاط آذربایجان بعدها به بین النهرین مهاجرت کرده و تمدن عظیم سومر را پایه گذاری نمودند. نشانه هایی از سکونت سومریان در سلماس وجود دارد. همچنین کاوش های تپه بیان تاریخچه دوران مادی سلماس را روشن می سازد. [ ۷]
نقش برجسته معروف به خان تختی که در جنوب شرقی سلماس در ۱۶ کیلومتری جاده اصلی سلماس به ارومیه و بر روی کوه های معروف به پیر چاووش کنده شده است. کتیبه مربوط به تصرف پس از ۳۰ سال مقاومت قوای آذربایجان در مقابل ارتش ساسانی میسر گردید. ۲ سواره و ۲ نفر پیاده مجموعه نقوش این حکاکی را تشکیل می دهند که بر اساس اسناد تاریخی این سواره ها اردشیر و پسرش هستند. کمی بالاتر از دماغه کوهی که این نقش بر روی آن حکاکی شده است و در قله کوه یکی از قلعه های معروف سلماس یا همان قلعه اورارتویی خان تختی قرار گرفته است. پله های تراشیده شده در دامنه شرقی کوه که تا قلعه آن امتداد یافته اند از جمله اندک بقایای این قلعه باستانی با عمری بیش از ۳۰۰۰ سال را تشکیل می دهند.