شهرزاد

شهرزاد (دهانه). شهرزاد نام دهانه ای در انسلادوس قمر سیاره زحل است که به نام شهرزاد قصه گو در داستان های ایرانی هزار و یک شب نام گذاری شده است.

شهرزاد (کورساکف). سوئیت سمفونیک شهرزاد ( به روسی: Шехерезада ) ، اپوس ۳۵، یکی از آثار نیکولای ریمسکی کورساکف است. کورساکف شهرزاد را در سال ۱۸۸۸ میلادی و بر پایهٔ داستان های هزار و یک شب نوشته است.
شهرزاد را می توان یکی از محبوب ترین ساخته های کورساکف به شمار آورد. این اثر ارکسترال، نمونهٔ بارز ترکیب متمایزکنندهٔ آثار کورساکف در آمیزش سازبندی خیال پردازانه و رنگارنگ با ملودی های پرزرق و برق است. [ ۱]
در زمستان سال ۱۸۸۷ و زمانی که کورساکف روی اپرای ناتمام الکساندر برودین با نام شاهزاده ایگور کار می کرد، تصمیم گرفت اثری ارکسترال بر مبنای داستان های هزار و یک شب بسازد. پس از آماده شدن اتودهای اولیه کورساکف به همراه خانواده اش به منطقهٔ «گلینکی ماورینی داشا» در استان لنینگراد رفتند. در آن جا و در تابستان ۱۸۸۸ بود که کورساکف کار نوشتن شهرزاد و اورتور جشنواره عیدپاک روسیه را به پایان رساند. نسخهٔ دستنویس نت ها که به خط خود کورساکف موجود هستند نشان می دهند که او باید این اثر را بین ۴ ژوئیه تا ۷ اوت ۱۸۸۸ تکمیل کرده باشد.
نخستین اجرای شهرزاد در ۲۸ اکتبر ۱۸۸۸ به رهبری ریمسکی کرساکف در سن پترزبورگ انجام گرفت.
شهرزاد ۴ موومان دارد و کورساکف در ابتدا قصد داشت طبق روال معمول این چهار موومان را پرلود، بالاد، آداجو و فیناله نامگذاری کند. اما با اصرار آناتولی لیادو و دیگران، نام ۴ داستان از داستان های هزار و یک شب را برای ۴ موومان شهرزاد انتخاب کرد. نام موومان های شهرزاد به ترتیب «دریا و کشتی سندباد»، «شاهزاده کلندر»، «شاهزاده و شاهدخت جوان» و «جشنوارهٔ بغداد» هستند.
شرحی که خود ریمسکی کرساکف در آغاز پارتیسیون شهرزاد نوشته چنین است: «سلطان شهریار که بدین نتیجه رسیده است از زنان جز بی وفایی و نیرنگ نباید انتظار داشت، سوگند یاد کرده است تا هر یک از زنان حرم سرای خود را پس از کام جویی شب نخست به هلاکت رساند. در این میان یکی از زنان به نام شهرزاد موفق می شود با توسل به شیوهٔ جالبی جان خود را نجات دهد. او به سلطان می گوید که می خواهد داستان دل نشینی را برایش تعریف کند. سلطان به شنیدن داستان شهرزاد راغب می شود ولی زمانی که پاسی از نیمه شب می گذرد، شهرزاد قصهٔ خود را ناتمام می گذارد و بقیهٔ آن را به شب بعد موکول می کند. شهرزاد این شیوه را تا هزار و یک شب ادامه می دهد و سلطان شهریار که نسبت به شنیدن قصه های شهرزاد علاقه مند شده، با شکیبایی این مدت را می گذراند و در پایان به کلی از قصد کشتن شهرزاد منصرف می شود. »[ ۲]

شَهرزاد
(یا: شهرزاد قصه گو) زنی افسانه ای و شخصیت اصلی قصه های هزار و یک شب . قصه هایی که شهرزاد هر شب برای شاه نقل می کند، پایانی ندارد و همچون زنجیره ای بی پایان از شبی به شب دیگر منتقل می شود تا مرگ او را به تعویق اندازد. درون مایۀ بیشتر قصه های پرکششی که شهرزاد با این تمهید روایت می کند، مکرِ زنان و انتقام مردان است؛ اما، او قصه ها را چنان روایت می کند که هرشب بخشی ناگفته بماند و شاه به انتظار بقیۀ ماجرا بماند. جادوی قصه و قصه گو، چنان بر جان و روحِ شاه کارگر می افتد که او پس از گذشت هزار و یک شب، شیفتۀ قصه پردازی های شهرزاد، و درحالی که شهرزاد از او صاحب فرزند شده است، اندیشۀ کشتن وی را از سر به در می کند. بدین سان، قریحۀ خلاقِ شهرزاد قصه گو، شور و خشم انتقام جویی پادشاه را فرو می نشاند و مانع از کشته شدنِ او و دیگر دختران و زنان مُلک می شود.