شمس العلوم

[ویکی فقه] شمس العلوم (کتاب). «شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم» اثر نشوان بن سعید حمیری ، شاعر و لغوی قرن ششم و از اعاظم علمای شیعه زیدیه در یمن است که در موضوع لغت به زبان عربی در ۱۲ مجلد تالیف شده است.
نویسنده انگیزه خود از نوشتن کتاب را حفظ کلام عرب از تحریفی که بر اثر گذشت زمان حاصل می شود و همچنین ارشاد متعلمان و محصلین ذکر کرده است.
ساختار کتاب
مولف، بعد از دو مقدمه وارد متن می شود. مولف واژگان را بر حسب حروف الفباء به ترتیب فاء الفعل مرتب کرده و به تعداد حروف الفبا، عنوان، و ذیل هر عنوانی، ابوابی را طبق عین الفعل ذکر کرده است و هر باب را بر دو بخش اسماء و افعال و هر کدام را به مجرد و زائده (مزید) و هر واژه را ذیل باب خاص خود می آورد و نیز پس از ذکر واژه، بر آن شرح علمی و احکام شرعی و همچنین با مشرب زیدی خود به شرح عقائد می پردازد.
گزارش محتوا
جلد اول از مقدمه ای که حاوی تمهیدیه و زندگی مولف می باشد شروع شده است و در ادامه کلام محققین کتاب که حاوی روش تالیف، نسخ خطی کتاب، روش تحقیق محققین و در پایان ذکر رموز نسخ خطی است به چشم می خورد. مولف در مقدمه خود بر کتاب به انگیزه تالیف و محتوای آن از حیث موضوع پرداخته است. سپس مقدمه ای با عنوان مقدمه کتاب ذکر شده که به صرف افعال ثلاثی و رباعی و... و مجرد و مزید آن می پردازد. همچنین در ادامه بیش از ۲۸ مورد از قواعد صرف و نحو را از قبیل: حروف زائده، حروف ابدال، و در آخر مخارج حروف و مبنیات، کلام عرف را ذکر می کند و در آخر مصادر اوزان را ذکر می کند. پس در ادامه مولف به ترتیب حروف الفباء به حرف الف و یا همزه می پردازد که ذیل هر حرف اسماء را مقدم بر افعال و ثلاثی را مقدم بر رباعی و رباعی را مقدم بر خماسی می آورد. پس از آن تا مجلد یازدهم واژگان تعدادی از حروف ارائه شده است. جلد یازدهم حاوی ترجمه واژگان حرف واو و یاء است. سپس مصادر مورد نیاز در تالیف کتاب را برمی شمرد. جلد دوازدهم با مقدمه ای در مورد فهارس کتاب شروع شده سپس به شمردن فهرست های کتاب پرداخته است.
وضعیت کتاب
...