شمس الدین سامی

شمس الدین سامی فراشری ( به آلبانیایی: Sami Frashëri ) ( ۱ ژوئن ۱۸۵۰–۱۸ ژوئن ۱۹۰۴ ) نویسنده، فرهنگ نویس، فیلسوف و نمایشنامه نویس اهل آلبانی، و چهرهٔ برجسته در جنبش تجدید حیات آلبانی. او جایگاه برجسته ای در ادبیات عثمانی به دست آورد و به اصلاح زبان ترکی یاری رساند. وی پیرو دین اسلام و مذهب شیعه بود.
سامی بیگ، فرزند خالد بیگ در ۱ ژوئن ۱۸۵۰ در فراشر از توابع یوآنینای آلبانی به دنیا آمد. پدرش زمین دار بود. پس از مرگ پدر با برادرش نعیم فراشری چندی نزد برادر بزرگشان عبدل بیگ کار کردند. سامی نوشتن و خواندن را در زادبومش آموخت. در ۱۲۷۷ به مدرسهٔ قیمنازیه ( gymnasium ) در یوآنینا رفت و آموزش های ابتدایی را فراگرفت. سامی در یوآنینا زبان های فرانسوی، ایتالیایی، یونانی، و نزد معلمان خصوصی فارسی و عربی آموخت.
پس از پایان مدرسه در ۱۸۷۲ به استانبول رفت. منشی ادارهٔ سانسور و وزارت امور داخلی عثمانی شد. چندی به روزنامه نگاری روی آورد، و پس از تبعید ترکان جوان در ۱۸۷۳ از آن پیشه دست کشید. سپس به ترجمهٔ رمان و نمایشنامه های فرانسوی به ترکی و پس از آن به تألیف کتب پرداخت. در ۱۸۷۴ نمایشنامهٔ «بسا» را در بارهٔ وضعیت غم انگیز آلبانی به روی صحنه برد. در ۱۲۹۳ با سرمایه گذاری پاپادوپولوس تاجر یونانی روزنامه ای به نام «صباح» به راه انداخت. سامی پس از یازده ماه با سرمایه گذار اختلاف پیدا کرد، و همکاری با او را قطع کرد، و مهردار رودس شد. سپس به عضویت کمیسیون محمولات نظامی که به منظور تسهیل حمل و نقل تدارکات نظامی در جنگ روسیه و عثمانی بنیاد شده بود درآمد.
وی در بازگشت به استانبول روزنامه ای به نام «ترجمان شرق» منتشر کرد. این روزنامه به سبب دفاع از مواضع آلبانی در ۱۸۷۸ بسته شد. سامی به سبب نوشتن نمایشنامهٔ «کاوه» دو سال به طرابلس غرب تبعید شد. در آنجا روزنامه ای به نام «طرابلس گراپ» به راه انداخت. سلطان عبدالحمید دوم وی را به عضویت کمیتهٔ بازرسی نظامی که برای نظارت نزدیک بر ارتش تشکیل شده بود درآورد و او تا پایان زندگی در این سمت بود. در آن دوران سامی از چهره های برجستهٔ ادبی در استانبول بود. خانهٔ وی در ارن کوی انجمنی مهم برای بحث های ادبی و علمی شد. با مرگ وی طرح های پژوهشی بسیاری ناتمام ماند.
از شمس الدین سامی چهل و دو کتاب به چاپ رسید. از مهم ترین آنهاست:
• قاموس الاعلام، استانبول ۱۳۰۶–۱۳۱۶ قمری ( در ۶ جلد ) ، اولین دائرةالمعارف چاپ شده به زبان ترکی است.
• قاموس ترکی، استانبول ۱۳۱۷ قمری
• کاوه ۱۲۹۵
• قاموس فرانسوی
• دستور زبان آلبانی
• سهراب یا فرزندکش ( نمایشنامه )
• تطبیقات عربیه