شلیاق

شَلیاق نام یکی از صورت های فلکی است. معادل فارسی آن دیگ پایه[ ۱] یا چنگ رومی و در لاتین Lyra است. ابوریحان بیرونی در کتاب التفهیم برای این صورت فلکی از نام فارسی آن که کَشَف ( به معنی لاک پشت ) بوده استفاده کرده است. [ ۲] از این صورت فلکی کوچک در فهرست ۴۸ گانهٔ بطلمیوس ستاره شناس و فیلسوف یونانی قرن دوم میلادی و شاید بنیان گذار نظریه زمین مرکزی یاد شده است. شلیاق همچنین یکی از ۸۸ صورت فلکی به رسمیت شناخته شده از سوی انجمن بین المللی اخترشناسی است. یکی از ۳ ستاره ای که صورت وارهٔ بارز مثلث تابستانی در آسمان را می سازند درخشان ترین ستارهٔ این صورت فلکی است. این پیکر آسمانی از گروه ستارگان کوچکی تشکیل شده است که به آسانی قابل مشاهده هستند. ستاره کرکس نشسته که در این پیکر قرار دارد پنجمین ستارهٔ درخشان آسمان شب است که ۲۶ سال نوری با ما فاصله دارد. [ ۳]
ایرانیان از قدیم این پیکر آسمانی را دیگ پایه، یک پایه، کَشَف و عوام سه پایه می نامیدند. این پیکر آسمانی را همچنین به گونه کرکسی با بال های جمع شده تصور می کرده اند. [ ۴] در افسانه های یونانی، از میان گوهرهای درخشان آسمان، چنگ رومی نماینده سازی است که اورفئوس آن را نواخت تا نیروهای هادس را ترغیب نماید تا همسر دوست داشتنی او، ائورودیکه را از دنیای مردگان آزاد نماید. او چنان دلنواز می نواخت که نگهبانان خشمگین دنیای مردگان را آرام و شیفته می کرد. سرانجام ائورودیکه اجازه یافت به دنیای زندگان برگردد؛ ولی اورفئوس نباید تا رسیدن به دنیای زندگان اوریدیکه را نگاه را می کرد و هنگامی که او این کار را کرد، ائورودیکه برای همیشه ناپدید شد. [ ۵]
ستاره آلفا یا کرکس نشسته. طیفش A0 V با قدر ۰٫۰۳ و فاصله ۲۶ سال نوری است ستاره بتا تا زمین ۳۰۰ سال نوری فاصله دارد و به عنوان ستاره ای از آغازین از گروه متغیرهای گرفتی به شمار می آید. دو ستارهٔ آن از نوع A۸ و B۷ هستند ستارهٔ بتا دارای قدر متغیر ۳٫۳ تا ۴٫۳ در مدت ۱۲٫۹ ستارهٔ اپسیلون با چشم غیر مسلح با قدر ۴ به نظر می رسد. اما با دوربین دوچشمی به صورت دو ستاره تفکیک می شود تلسکوپ های بهتر هرکدام را به صورت یک جفت جدا از هم تفکیک می کند.
در فهرست ستاره های شلیاق ستارهٔ کرکس نشسته که سومین ستارهٔ پرنور شب با چشم مسلح در سر تا سر آسمان زمین است درخشان ترین ستارهٔ صورت فلکی است و ستاره های گاما شلیاق، بتا شلیاق، آر شلیاق به ترتیب از درخشنده ترین ها در آن فهرست هستند.

شَلْیاق (Lyra)
صورت فلکی کوچک اما چشمگیر نیمکرۀ شمالی، به شکل چنگِ اورفئوس. درخشان ترین ستارۀ آن نسر واقع است. اپسیلون شلیاق سامانه ای شامل چهار ستاره است که با نیروی گرانشی به هم پیوند خورده اند. بتا شلیاق یک دوتایی گرفتی (کسوفی) است. سحابی حلقویM ۵۷سحابی ای سیاره ای در محدودۀ شلیاق است.