[ویکی فقه] در تفسیر قمی درباره شان نزول سوره تحریم روایتی از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) نقل شده که پیامبر به خلافت ابوبکر و عمر بشارت داده است. در این جا بررسی خواهیم کرد که این مطلب به چه میزان صحت دارد و آیا قابل استناد هست یا نه؟
فی تفسیر القمی علی بن ابراهیم قبحه الله فی سبب نزول قوله تعالی (یَا اَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا اَحَلَّ اللَّهُ لَکَ تَبْتَغِی مَرْضَاتَ اَزْوَاجِکَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ)
تحریم/سوره۶۶، آیه۱.
در توضیح این نقل لازم می دانیم ابتدا توضیحی کوتاه پیرامون این تفسیر علی بن ابراهیم تقدیم نمائیم سپس به بررسی مطلب مورد استفاده بپردازیم: الف - اهل تحقیق و خواننده منصف با بررسی همه مطالب این کتاب در می یابد که این کتاب از آغاز تا انجام به خامه و قلم شخص علی بن ابراهیم نیست بلکه املای او با نبشتاری شاگردش ابوالفضل عباس بن محمد بن قاسم بن حمزة بن موسی بن جعفر (علیه السّلام) است. و لذا با توجه به کلمات موجود در برخی از صفحات از قبیل: رجع الی تفسیر علی بن ابراهیم. و یا رجع الی روایة علی بن ابراهیم نشاندهنده اضافاتی از طرف شاگرد و نویسنده است.علاوه بر این نقل روایاتی از ابوالجارود از امام باقر (علیه السّلام) دلیلی دیگر بر تصرف شاگرد در محتوا و منقولات کتاب است. ب - علما و اندیشمندان شیعه اعم از محدث و رجالی. شخص علی بن ابراهیم را از بزرگان و دانشمندان مورد اعتماد دانسته و احادیث نقل شده توسط وی را پذیرفته و وثاقت او را در نقل حدیث در حد بالایی می دانند.بنابراین احادیثی که در این کتاب به املای شخص علی بن ابراهیم از معصومین (علیه السّلام) آمده است مورد پذیرش و قبول اکثر محدثان و ارباب رجال می باشد. اگرچه برخی از آنان بر بعضی از روایات آن نقد و ایرادهایی وارد می دانند. ج - جدای از احادیث نقل شده در این کتاب مطالبی بدون استناد به معصوم ذکر شده است که از آن جمله موارد شان نزول بعضی از سوره ها و آیات قرآن کریم است.اینگونه مطالب و سخنان که به صورت عادی ثبت شده است هیچگاه نمی توان آن را بعنوان مطالب صددرصد دقیق و پذیرفته شده مورد استناد قرار داد و با قواعد و اصول نقد و تحلیل حدیث آنرا ارزیابی نمود.
استناد علمای اهل سنت به تفسیر قمی
با توجه به نکات فوق الذکر در پاسخ استدلال به شان نزول سوره تحریم به نقل از تفسیر قمی باید گفت: آنچه که از این تفسیر شریف نقل شده است کلام و سخن معصوم نیست بلکه نقلی است بدون استناد که نویسنده تفسیر کشاف نیز آن را نقل کرده است.روی " ان رسول الله صلی الله علیه وسلم خلا بماریة فی یوم عائشة، وعلمت بذلک حفصة فقال لها: اکتمی علی وقد حرمت ماریة علی نفسی، وابشرک ان ابا بکر وعمر یملکان بعد امر امتی.
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق التنزیل وعیون الاقاویل، ج۴، ص۵۶۲.
...
فی تفسیر القمی علی بن ابراهیم قبحه الله فی سبب نزول قوله تعالی (یَا اَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا اَحَلَّ اللَّهُ لَکَ تَبْتَغِی مَرْضَاتَ اَزْوَاجِکَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ)
تحریم/سوره۶۶، آیه۱.
در توضیح این نقل لازم می دانیم ابتدا توضیحی کوتاه پیرامون این تفسیر علی بن ابراهیم تقدیم نمائیم سپس به بررسی مطلب مورد استفاده بپردازیم: الف - اهل تحقیق و خواننده منصف با بررسی همه مطالب این کتاب در می یابد که این کتاب از آغاز تا انجام به خامه و قلم شخص علی بن ابراهیم نیست بلکه املای او با نبشتاری شاگردش ابوالفضل عباس بن محمد بن قاسم بن حمزة بن موسی بن جعفر (علیه السّلام) است. و لذا با توجه به کلمات موجود در برخی از صفحات از قبیل: رجع الی تفسیر علی بن ابراهیم. و یا رجع الی روایة علی بن ابراهیم نشاندهنده اضافاتی از طرف شاگرد و نویسنده است.علاوه بر این نقل روایاتی از ابوالجارود از امام باقر (علیه السّلام) دلیلی دیگر بر تصرف شاگرد در محتوا و منقولات کتاب است. ب - علما و اندیشمندان شیعه اعم از محدث و رجالی. شخص علی بن ابراهیم را از بزرگان و دانشمندان مورد اعتماد دانسته و احادیث نقل شده توسط وی را پذیرفته و وثاقت او را در نقل حدیث در حد بالایی می دانند.بنابراین احادیثی که در این کتاب به املای شخص علی بن ابراهیم از معصومین (علیه السّلام) آمده است مورد پذیرش و قبول اکثر محدثان و ارباب رجال می باشد. اگرچه برخی از آنان بر بعضی از روایات آن نقد و ایرادهایی وارد می دانند. ج - جدای از احادیث نقل شده در این کتاب مطالبی بدون استناد به معصوم ذکر شده است که از آن جمله موارد شان نزول بعضی از سوره ها و آیات قرآن کریم است.اینگونه مطالب و سخنان که به صورت عادی ثبت شده است هیچگاه نمی توان آن را بعنوان مطالب صددرصد دقیق و پذیرفته شده مورد استناد قرار داد و با قواعد و اصول نقد و تحلیل حدیث آنرا ارزیابی نمود.
استناد علمای اهل سنت به تفسیر قمی
با توجه به نکات فوق الذکر در پاسخ استدلال به شان نزول سوره تحریم به نقل از تفسیر قمی باید گفت: آنچه که از این تفسیر شریف نقل شده است کلام و سخن معصوم نیست بلکه نقلی است بدون استناد که نویسنده تفسیر کشاف نیز آن را نقل کرده است.روی " ان رسول الله صلی الله علیه وسلم خلا بماریة فی یوم عائشة، وعلمت بذلک حفصة فقال لها: اکتمی علی وقد حرمت ماریة علی نفسی، وابشرک ان ابا بکر وعمر یملکان بعد امر امتی.
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق التنزیل وعیون الاقاویل، ج۴، ص۵۶۲.
...