شبهه

[ویکی فقه] شبهه (بر وزن شِبْه و شَبَه) به معنای مثل و نظیر است.
شبهه در لغت به معنای مشابهت و پوشیدگی است. معانی دیگری چون اشتباه، احتمال اشکال و شک نیزداردو همچنین چیزی که حق و باطل در آن معلوم نیست را شبهه می نامند. شبهه آن است که دو چیز در اثر مماثلت از همدیگر تشخیص داده نشوند «وما قتلوه و ما صلبوه و لکن شُبِّه لهم» عیسی را نکشتند و به دار نزدند لیکن کار بر آنها مشتبه شد. تشابه، متشابه و مشتبه به ترتیب در آیات ۱۱۸/ بقره و ۹۹/ انعام به کار رفته است.شبهه یعنی هر اشکال، پرسش یا ابهامی که در برداشت ها، تحلیل ها، تصمیمات و رفتارهای مرتبط با سعادت فرد یا جامعه منشأ خطا و اشتباه در شناخت حق از باطل گردد.به عبارت دیگر شبهه خود را شبیه به حق می نمایاند و راه شناخت حق از باطل را مشکل و افراد رادچار شک و تردید می کند
نخستین شبهه
گویند نخستین شبهه که در خلقت شد بوسیله ابلیس بوده در باب خلقت آدم، او گفته است که آدم را از خاک بیافریدی و من را از نار و نار را بر خاک مزیت است و در شأن من نیست که به آدم سجده کنم.
تفاوت پرسش و شبهه
درباره تفاوت پرسش و شبهه تفاوت های چندی بیان شده است که می توان به مهم ترین آن در این جا اشاره کرد.پرسش در حقیقت جستجوی بشر برای شناخت است و پرسشگر با بیان پرسش و سؤال می کوشد تا موضوع و مطلبی را بشناسد و آن را درک و فهم کند. در حالی که هدف از شبهه، ایجاد تردید و شک در دل مخاطب است و شبهه گر می کوشد تا در بنیادهای اعتقادی و باوری شخص تردید افکند. درحقیقت تفاوت شبهه و پرسش را باید در کارکرد و اهداف آن دانست. کارکرد پرسش فهم و شناخت است، در حالی که شبهه برای این طرح می شود تا مخاطبان خود را به چالش بکشاند. از سوی دیگر در شبهه، باطل به طور عمدی و خواسته حضور دارد و شبهه گر با آمیختن حق و باطل می کوشد کلام باطل خود را با رنگ و لعابی از حق به دیگران منتقل کند، از این روست که حضرت امیرمؤمنان(ع) فرمودند: «انما سمیت الشبهه شبهه لانها شبهت بالحق» ؛ از آن رو شبهه را شبهه نامیده اند که به حق شبیه و همانند است.

شبهه (اصول فقه). شُبْهه (اصول فقه)
در اصول فقه، شبهه ـ که موضوع اصول عملیه است ـ یا موضوعی است و یا حکمی. شبهۀ حکمیه نیز یا وجوبی است و یا تحریمی؛ ۱. هرگاه حکم موضوعی مشخص نباشد به آن «شبهۀ حکمیه» گویند، مانند حلال یا حرام بودن عقد بیمه؛ ۲. هرگاه حکم کلّی موضوعی مشخص، اما تردید در مصداق خاص باشد، به آن «شبهۀ موضوعیه» گویند، مثلاً با علم به حرام بودن مشروبات الکلی ندانیم لیوانی که پر از مایع است مشروب است یا آب؛ ۳. هرگاه در وجوب چیزی تردید داشتیم و پس از تفحّص به جهت فقدان یا اجمال دلیل به حکم وجوب دست نیافتیم به آن «شبهۀ وجوبیه» گویند؛ ۴. هرگاه در حرام بودن چیزی تردید داشتیم و پس از جست وجو به جهت فقدان یا اجمال دلیل، به حرمت نرسیدیم به آن «شبهۀ تحریمیه» گویند. شبهه وجوبیه و تحریمیه را می توان انواعی از شبهه حکمیه نیز برشمرد.

شبهه (علوم عقلی). شُبْهه (علوم عقلی)
(در لغت به معنی ایراد، اشکال و به اشتباه انداختن) در علوم عقلی به امری گویند که موجب تردید در حق می شود، از این رو همواره با برداشتی منفی در رویارویی با صدق و حقیقت مورد توجه قرار می گیرد و مآلاً بازگشت آن به کژاندیشی یا نوعی مغالطه، و بطلان آن در گرو امتناع اجتماع یا ارتفاع نقیضین است. نزد اهل کلام، شبهه در اندیشۀ بشری، با شبهات هفت گانۀ ابلیس در آغاز خلقت و مهلت دادن او در فریب فرزندان آدم آغاز شد و تا روز قیامت پا برجاست. از شبهات مشهور منطقی/فلسفی شبهۀ اِخبار از معدوم مطلق و تعارض منطقی یا پارادوکس دروغگو است.