شبه فلز

شبه فلز یا فلزوار ( به انگلیسی: Metalloid ) عنوانی برای طبقه بندی عناصر شیمیایی است که به عناصری گفته می شود که خواصشان میان فلز و نافلز است. به طور کلی خواص فیزیکی شبه فلزات بیشتر شبیه به فلزات و خواص شیمیایی آن ها مانند نافلزات است. برای مثال، شبه فلز سیلیسیم که در گروه ۱۴ و دورهٔ ۳ جدول تناوبی قرار دارد، سطح صیقلی و براق دارد، رسانایی الکتریکی کم اما رسانایی گرمایی بالایی دارد. این عنصر اما بر اثر ضربه، خرد می شود و چکش خوار نیست و در واکنش با اتم های دیگر، فقط الکترون به اشتراک می گذارد.
هشت شبه فلز شناخته شده معمولاً بور، سیلیسیم، ژرمانیم، آرسنیک، آنتیموان ، تلوریم و پولونیم و استاتین هستند. البته با توجه به تعریف گنگ و نامفهوم این دسته از مواد، ممکن است در منابع و کتاب های مختلف، تعداد و نوع شبه فلزات، متفاوت باشد.
تعریف معینی برای شبه فلزها وجود ندارد اما چند ویژگی زیر مشخصهٔ آن ها است:
• شبه فلزها سطح صیقلی و براق دارند.
• در اثر ضربه خرد می شوند و می شکنند، بنابراین چکش خوار نیستند.
• رسانایی گرمایی متوسط و رسانایی الکتریکی کمی دارند. البته با افزایش دما، رسانایی الکتریکی شان افزایش می یابد و به همین جهت در ساخت ترانزیستورها و قطعات الکتریکی در مدار وسایل الکتریکی از آن ها استفاده می شود.
• در واکنش با سایر اتم ها، الکترون به اشتراک می گذارند.
شبه فلزها می توانند در کنار فلزات، آلیاژ تشکیل دهند. شبه فلزها علاوه بر تهیهٔ آلیاژ در تهیهٔ عوامل بیولوژیکی، کاتالیزورها، پیشگیرنده های شعله، شیشه، ذخیره سازی نوری، اپتوالکترونیک، آتشکاری، نیم رساناها و الکترونیک استفاده می شوند. ویژگی های الکتریکی سیلیسیم و ژرمانیوم باعث ایجاد صنایع نیم رسانا در دههٔ ۱۹۵۰ و توسعهٔ الکترونیک حالت - جامد از اوایل دههٔ ۱۹۶۰ شد. [ ۱]
آلیاژهای نیکل–بور از مواد تشکیل دهندهٔ آلیاژهای جوشکاری و ترکیبات سختکاری پوسته برای صنایع مهندسی هستند. آلیاژهای سیلیسیم با آهن و آلومینیم به ترتیب در صنایع فولاد و خودروسازی کاربرد فراوانی دارند. ژرمانیم، آلیاژهای بسیاری را تشکیل می دهد که مهم ترین آن ها در ترکیب با فلزات گروه ۱۱ جدول تناوبی، موسوم به فلزات مسکوک است. [ ۳]
آرسنیک می تواند آلیاژهایی با فلزات از جمله پلاتین و مس تشکیل دهد. [ ۴] آرسنیک همچنین به مس و آلیاژهای مس برای بهبود مقاومت در برابر خوردگی اضافه می شود و به نظر می رسد که هرگاه به منیزیم اضافه شود، همین مزیت را دارد. [ ۵] [ ۶] آنتیموان به عنوان یک آلیاژساز از جمله با فلزات مسکوک شناخته شده است. یکی از آلیاژهای آن، مسوار ( آلیاژ مس و قلع با حداکثر ۲۰ درصد آنتیموان ) است. [ ۷] تلوریم به آسانی با آهن، با عنوان فروتلوریم ( ۵۰–۵۸٪ تلوریم ) و با مس، به شکل مس تلوریوم ( ۴۰–۵۰٪ تلوریم ) ، آلیاژ می شود. [ ۸] فروتلوریم به عنوان تثبیت کنندهٔ کربن در ریخته گری فولاد استفاده می شود. [ ۹] از عناصر نافلزی که کمتر به عنوان یک شبه فلز شناخته می شوند، سلنیم - به شکل فروسلنیم ( ۵۰–۵۸٪ سلنیم ) - برای بهبود قابلیت ماشین کاری فولادهای زنگ نزن استفاده می شود. [ ۱۰]

شبه فلز (metalloid)
(یا: متالوئید) هر یک از عناصر شیمیایی، دارای برخی از خصوصیات فلزی و نه همۀ این خصوصیات. معمولاً شبه فلزات (متالوئیدها) نیمه رسانای الکتریکی اند. ژرمانیم، آرسنیک، آنتیموان، و تلوریم از شبه فلزات اند.