شابانک

شابانَک، ( همچنین: شابانک سالاد، مَنداب، جرجیر، کَحکیز ) ( Eruca sativa ) در زبان تاتی به این کیه قیجی میگویند یک گیاه خوراکی یک ساله است که بومی مناطق مدیترانه، از مراکش و پرتغال تا لبنان و ترکیه و ایران است. سَرده ( جنس ) شابانک در ایران یک گونه گیاه علفی یک ساله دارد که معمولاً به صورت هرز در کشتزارها می روید. این گیاه سرمادوست و بلندروز است که همانند گندم دارای انواع پاییزه و بهاره است. برگ های شابانک دارای پهنکی بخش شده به چند بریدگی عمیق و نامنظم است و گل های درشت به رنگ سفید مایل به زرد یا مایل به صورتی با شبکه ای از خط های ریز به رنگ بنفش دارد.
از شابانک در تهیهٔ سالاد بهره می گیرند. گل و دانه ها و برگ های شابانک همگی قابل استفاده هستند. مزهٔ خاص و تند برگ های آن برای سالاد و سایر غذاهای سرد مناسب است. شابانک دارای ویتامین ث زیاد و هم چنین نیترات زیاد است و به این خاطر نباید روزانه مقادیر زیادی از آن را خورد زیرا ممکن است از میزان نیترات مجاز برای بدن بگذرد. [ ۱]
این گیاه در ایران در بلوچستان و نواحی اطراف دریای خزر یافت می شود و در برخی کشتزارهای کرمانشاه، آذربایجان، اهواز، بوشهر، تهران، یزد و جندق نیز می روید. در قدیم در فارسی، شابانک را کک کوج هم می نامیدند و بدن شترهای دچارشده به جرب را با آن چرب می کردند. [ ۲]
شابانک، سرشار از ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان هاست. این گیاه حاوی مقدار زیادی اسید فولیک، ویتامین A, C و K همراه با سایر مواد معدنی مانند پتاسیم، منگنز، آهن و کلسیم است. این سبزی برگدار، فیبر و فیتوشیمایی های زیادی نیز دارد، قند کمی داشته و کم کالری و کم کربوهیدارت و کم چربی است. [ ۳]
این گیاه علاوه بر سرشار بودن از آنتی اکسیدان، غنی از ترکیبی به نام گلوکوزینولات است که به ترکیبات قدرتمندی به نام ایندول ها، تیوسیانات ها و ایزوتیوسیانات ها تجزیه می شوند. این ترکیبات در پیشگیری از سرطان مفید هستند. [ ۴]
ارزش تغذیه ای یک فنجان شابانک خام
۵ کالری، کمتر از ۱ گرم پروتئین، قند، چربی یا کربوهیدرات، ۱ گرم فیبر، ۲۲ میلی گرم ویتامین K ( 28 درصد DV ) ، ۴۷۵ میلی گرم ویتامین A ( 10 درصد DV ) ، ۱۹ میلی گرم فولات ( ۴ درصد DV ) ، ۶ میلی گرم ویتامین C ( 4 درصد DV ) ، ۳۲ میلی گرم کلسیم ( ۴ درصد DV ) ، ۰٫۰۶ میلیگرم منگنز ( ۴ درصد DV ) , [ ۵]