سید احمد حسینى زنجانى دوسرانى

[ویکی اهل البیت] اجداد شریف مرحوم آیت الله سید احمد زنجانی در قصبه ای به نام «تَرْکْ» از توابع شهرستان «میانه» (آذربایجان شرقی) می زیسته اند. از محل سکنای ایشان (بنا به اظهارات فرزندان) قبل از آن جا اطلاعی در دست نیست. مدت ها بعد، از آن قصبه، به دهی به نام «مُشَمْپا» و از آن جا به روستایی به نام «باغ» و سپس به دهی دیگر در مجاورت آن به نام «دوسران» مهاجرت می کنند. پدر آن مرحوم که زاده این روستا بوده در حدود سال 1288 که تقریبا سی سال داشته است به «زنجان» مسافرت کرده، در آن جا سکنی گزید و در همان شهر در سال 1343 درگذشت.
پدر آن مرحوم سید «عنایت الله» بن «مهرعلی» بن «امام قلی» بن «اجاق قلی» «دوسرانی» از روحانیون فعال و از شاگردان «آخوند ملا قربانعلی زنجانی» (م 1328) و از شاهدان عادل محکمه ایشان بود؛ وی از نظر تقوی و ملکات نفسانی از افراد بسیار کم نظیر بوده، در حسن نیت و تقید به جهت شرع بسیار ممتاز بوده است.
سال ولادت حضرت ایشان 1308 ه.ق در شهر زنجان بوده است. خودشان در این زمینه می فرمایند: «حقیر تولدم در زنجان روز چهارم صفر سنة 1308 اتفاق افتاده (است)».
حضرت آیت الله سید احمد زنجانی دوره مقدماتی و سطوح را در زادگاه خودشان به پایان برده، بعد از مدتی تدریس در مدرسه شاهی، برای ادامه تحصیل و تکمیل مبانی علمی و استفاده از مرحوم آیت الله حائری در سال 1346 قمری مهاجرت به قم و سرانجام به حکم استخاره ای که نموده بودند، عزم رحیلش مبدل به اقامت ابدی شد. آن مرحوم در این باره می فرماید: «حقیر در بدو تشرقم به قم که در سنه هزار و سیصد و چهل و شش (بود)، قصد اقامت دائمی را نداشتم و مخصوصاً قیام حوزه قم را بسته به وجود مرحوم آیت الله حائری (می دانستم) و خیال می کردم که بعد از وی بقاء و استمراری (نخواهد بود)، بالاخص که در آن اوان باد مخالفت نیز وزیدن گرفته (و) گل های این گلشن را از شاخه ها پراکنده می نمود، این بود که بنایی بر اقامت دائمی در قم نداشتم، ولی به حکم استخاره ای (که) آیه شریفه (اقیموا الدین و لاتتفرقوا) آمد، حقیر اطمینان بر استقرار این حوزه شریفه پیدا کرده قصد اقامت موقتی خود را (تبدیل) به مجاورت دائمی کردم. باری قریب ده سال زمان حیات مرحوم حائری را درک کرده از مجالس بحث وی استفاده نمودم».
معظم له به هنگام اقامتشان در زنجان، علاوه بر این که از مبرزین فضلاء زنجان بوده و از مدرسین مهم سطوح در این شهر بشمار می رفتند، از نظر فعالیت های اجتماعی هم، شاید شخص منحصر به فرد این شهر بودند، در غالب فعالیت های دینی مربوط به اهل علم و گاه مربوط به مسائل مهم شهر، سهم عهده داشتند. مرحوم آیت الله حاج سید محمد زنجانی (م 1355) که از بزرگان زنجان بودند، در مواقع ضروری با همکاری وی بازار را تعطیل می نمود، بستن بازار و بازکردن آن در واقع در دست این آقایان بود، هر چند که به حسب ظاهر در دست بعضی از رؤسا بازار قرار داشت، در سال 1344که ابن سعود، قبور ائمه طاهرین را در مدینه خراب کرد، مرحوم آیت الله حاج میرزا مهدی میرزایی زنجانی که در رأس روحانیت زنجان قرار داشت و از فضلاء و مدرسین هم، مرحوم آیت الله زنجانی که ریاست طلبه ها را داشت، این دو به شهرستانهای مختلف نامه نوشتند که روز هشتم شوال به عنوان ابراز انزجار از این جنایت هولناک تعطیل رسمی شود. ایشان می فرمود: من در روز هشتم شوال (سال دیگر) در یکی از شهرهای خارج ایران بودم، دیدم همه شهر تعطیل است، تعجب کردم و از علتش پرسیدم، گفتند: امروز هشتم شوال مطابق با روزی است که وهابی ها دست به این فاجعه عظیم زدند.
مدرسه سید در زنجان که بزرگترین مدرسه این شهر و خیلی معتبر بوده و موقوفات بسیار مفصلی داشت و مرحوم آیت الله زنجانی 25 سال در آن به تحصیل و تدریس پرداخت، اداره این مدرسه و تعیین طلاب آن به طور عمده با ایشان بود (البته تولیت آن مدرسه با مرحوم آیت الله میرزا محمود امام جمعه بود) آن فقید سعید در سال (1344 کتاب خیرالامور را در آن جا نوشت).
آن سید والاتبار «پس از رحلت آیت الله حائری به مرحوم آیت الله «حجت» پیوسته و به واسطه کسالت آن مرحوم قسمتی از کارهای ایشان را که از آن ها جواب استفاتائات بوده به عهده گرفته و در موقع بیماری آن مرحوم رسما در سه موقع صبح و شب به جای ایشان اقامه نماز جماعت نمود. تا سال 1390 قمری که به واسطه کسالت درد پا و ضعف مزاج از آمدن به نماز خودداری و آن را به فرزند ارجمندش حاج آقا سید موسی واگذار و خود معتکف در خانه شده و به تألیف و مطالعه پرداخته (است)».
همچنین «ایشان (که) در زنجان از مدرسین سطوح عالیه بود، تدریس این گونه دروس را هم در قم نیز ادامه داد. اما زمانی که از معظم له درخواست درس خارج شد ایشان تألیف را بر تدریس ترجیح داده و به نوشتن پرداخت».