سنگ نوشته های ساسانی

منظور از کتیبه آثاری است که بر روی سنگ ها یا صخره به صورت سنگ نوشته و پوست ( چرم ) و پاپیروس، فلز، سفال، سنگ های قیمتی و چوب نگاشته شده است. نگارش کتیبه ها غالباً هم زمان با تألیف آنهاست. از این رو این آثار هم از نظر زبان شناسی و هم از جهت تاریخی و اجتماعی و گاهی دینی مهم به شمار می آیند اما طبعاً از نظر ادبی دارای اهمیت چندانی نیستند.
آثار کتیبه ای پهلوی در دوران ساسانی خط پهلوی کتیبه ای یا خط پهلوی منفصل و خط پهلوی کتابی یا خط تحریری یا متصل. کتیبه ها گاهی دو یا سه زبانه هستند. کتیبه های سلطنتی شاهان نخستین ساسانی نا زمان نرسه غالباً به پهلوی یا فارسی میانه، پهلوی اشکانی یا پارتی و یونانی است.
کتیبه های دولتی یا سلطنتی کتیبه هایی هستند که از شاهان ساسانی یا درباریان آنان برجای مانده و همهٔ آن ها به خط پهلوی کتیبه ای یا منفصل نوشته شده است. قدیم ترین آن ها کتیبه اردشیر ساسانی ۲۲۴ تا ۲۴۲ میلادی و متأخرترین آن ها کتیبه مهرنرسی ( قرن پنجم میلادی ) است. [ ۱]
پژوهش علمی کتیبه های ساسانی تقریباً از سال ۱۹۲۴ میلادی با انتشار کتاب هرتسفلد تحت عنوان پایکولی یا آثار و نوشته های شاهنشاهی ساسانی آغاز گردید و همهٔ نوشته های اوایل شاهنشاهی ساسانیان که تا آن زمان کشف و خوانده شده بود، در دو مجلد بزرگ انتشار یافت. [ ۲] همهٔ این مآخذ رویدادهای ایران را با نظر و جهت خاصی بیان می کنند و در واقع از نظر مقامات رسمی سخن می گویند. نقش های دوران ساسانی از دیر باز مشهور و از منابع و مأخذ بزرگ تاریخی بشمار می روند. [ ۳]
کتیبه های دولتی، کتیبه هایی هستند که به فرمان شاهان ساسانی یا درباریان آنها نوشته شده و کهن ترین آنها کتیبه اردشیر ساسانی و جدیدترین آنها کتیبه مهرنرسه مربوط به قرن پنجم میلادی است. این کتیبه ها در آشکار کردن گوشه های تاریخ ساسانیان نقش بسیار مهمی داشته اند. هر چند بارها از این کتیبه ها ترجمه هایی شده، هنوز به تفسیر و ترجمه های دقیق بیشتری از آنها نیاز است. [ ۴]
کتیبه اردشیر بابکان و اورمزد یکی از قدیمی ترین کتیبه های ساسانی در نقش رستم است. این کتیبه سه زبانه ( پهلوی، پارتی و یونانی ) بر روی شانهٔ اسب اردشیر است. در این نقش اردشیر، نماد شاهی را از دست اهورامزدا ( اورمزد ) دریافت می کند. در این نقش، کتیبه کوچک دیگری به همان سه زبان بر روی اسب اهورامزدا نگاشته شده است. [ ۵]