سنگ نوشته بوگوت

سنگ نوشته بوگوت ( مغولی: Бугут ) یک کتیبه چند زبانه است که برای اولین بار در ایخ - تامیر در استان آرخانگای مغولستان کشف شد. قدمت این کتیبه به سال ۵۸۴ می رسد  پس از میلاد و به تاسپار خاقان ( حکومت ۵۷۲–۵۸۱ ) چهارمین خاقان خاقانات ترک تقدیم شد. این کتیبه به شکل یک استوانه تاریخی با تاج گرگ است ۱۹۸  سانتی متر ارتفاع که روی پایه لاک پشت ۴۷  سانتی متر ارتفاع قرار دارد. در سمت چپ و جلو، سمت راست و چپ، سنگ نوشته ای سغدی با الفبای سغدی نوشته شده است. پشت آن نیز سنگ نوشته ای احتمالاً روآنروانی است که با خط براهمی نوشته شده است. [ ۱] محل اصلی کتیبه در ساحل غربی رودخانه بایانتسگان، یکی از شاخه های رودخانه شمالی تامیر، شواهدی از یک مجموعه دیواری را نشان می دهد. خاکریز دیوار ۵۹ متر در ۳۰ متر با خندق داخلی به عرض ۴. ۵ متر و عمق ۲ متر است. در مرکز مجموعه محصور شده معبدی قرار داشت که ستون های چوبی و کاشی های سقف آن هنوز روی زمین نمایان بود. فقط چند تکه آجر پیدا شد. خود کتیبه در داخل دیوارها بر روی سکوی مربعی به ابعاد ۷. ۵x۷. ۵ متر ساخته شده از سنگ های لایه ای یافت شد. [ ۲]
این ستون سنگی یادبود در سال تقریبی ۵۸۴ ساخته شد با آخرین تاریخ تقریبی ۵۸۷ تقدیم به تسپار خاقان که تاتپر خاقان نیز نامیده می شود، شد. در این زمان خاقانات ترک از منچوری تا دریای سیاه امتداد داشت. در حالی که مقر قدرت امپراتوری آن در مرکز مغولستان بود، جاده ابریشم را کنترل می کرد. خاقانات ترک در سال ۵۵۲ با کمک وی غربی جایگزین اربابان قبلی خود، خاقانات روران ( همچنین روآنروان ) شدند. گوکترک ها با کمک امپراتوری ایران ساسانی در سال ۵۶۰ میلادی به شکست هپتالیان پرداختند. شکست روران ها و هفتالی ها و تعقیب آنها توسط ترک ها مهاجرت آوارها به اروپای شرقی را تسریع کرد. شارلمانی در نهایت تسلیم آنها را در سال ۷۹۸ در آخن پذیرفت و یکی از سرداران بومی، ابراهیم تعمید داده شده را با عنوان باستانی خاقان به آواریا بازگرداند. ترک ها با امپراتوری بیزانس علیه ساسانیان متحد شدند. زمارخوس فرستاده بیزانس در سال ۵۶۹ از خاقان ایستمی در کوه های آلتای ( کوه های طلایی ) بازدید کرد. زبان سغدی کتیبه ها نشان دهنده برجستگی سغدی ها در جاده ابریشم است. سغدی ها ایرانیان شرقی اهل سغد، یکی از ساتراپ های امپراتوری هخامنشی بودند. کتیبه روانروان مغولی منعکس کننده تأثیر خاقانات روران قبلی است. عنوان خاقان برای اولین بار توسط روران ها استفاده شد که شاخه ای از شیانبی ها شبیه توباها ، خیتان ها ، تویهون ها و شیوی ها ( مغول ها ) بودند. برخی از اشراف روران بودایی بودند. گرگ بالای ستون نشان دهنده اعتقاد ترک ها به منشأ آنها از گرگی مانند مغول است. جهت عمودی کتیبه ها و پایه لاک پشت نشان دهنده نفوذ فرهنگی چین است. کتیبه هویس تولگوی یکی دیگر از کتیبه های یافت شده در مغولستان با متن مغولی براهمی است که مربوط به سال های تقریبی ۶۰۴ تا ۶۲۰ است.