سنت وقف در سیره نبوی

[ویکی فقه] وقف تصدّقی است دائمی و مستمر و بدون ریا، از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) نقل شده که می فرمودند: «هر گاه انسان بمیرد رشته عمل او در دنیا قطع می شود؛ مگر از سه چیز: صدقه جاریه (وقف) یا عملی که از آن سود برده شود و یا فرزند صالحی که برای او دعا کند.»
وقف عملی است، صالح و باقی و مصداق روشنی است از تعاون و تعاضد و انفاقی است، عاری از منت و احسانی است خالی از اذیت و به دور از تحقیر شخصیت دیگران و تصدّقی است دائمی و مستمر و بدون ریا و وامی است بدون اضطراب باز پرداخت و تعدیل ثروتی است با رضا و رغبت که از طریق آن با کنز المال و تکاثر و بروز اختلافات طبقاتی فاحش به نحو معقولی مبارزه می شود.تمامی قوانین مالی و اجتماعی اسلام، گویای این واقعیت است که اهل ایمان موظفنند که از هر جهت یکدیگر را حفظ و حراست کنند و نیازهای هم را اعم از عاطفی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، و... برطرف سازند. در اسلام منابع مالی متعددی معین شده است تا زندگی مناسبی برای جامعه اسلامی و همه کسانی فراهم شود که در حد رفاه لازم نیستند از جمله خمس، زکات، صدقات، وقف، هبه و... وقف یا حبس، بعنوان یکی از این منابع از مستحبات اسلام است و آن قرار دادن منفعت یک ملک برای اشخاص معین یا عموم در مدت معین یا برای همیشه است.وقف در لغت به معنای «ایستاندن ملک یا منافع آن برای گروه یا هدفی خاص است.»
نخستین وقف در اسلام
از واقدی نقل شده اولین صدقه در اسلام وقفی بود که پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود و آن چنان بود که مخیریق یهودی که از احبار و علمای بزرگ یهود مدینه بود، بعد از مسلمان شدن به همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) در جنگ احد شرکت جست؛ مخیریق مردی ثروتمند با باغات نخل بسیار بود. او به هنگام جنگ احد، وصیت کرده بود که اگر کشته شدم تمام اموال من از آن رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) خواهد بود که به هر طریق که خداوند به او نشان دهد مصرف نماید.مخیریق در جریان غزوه احد به شهادت رسید و طبق وصیتش اموال او که شامل نخلستان های هفتگانه اعواف، صافیه، دلال، میثَب (منبت – میثم)، بُرقَه، حُسنی، مشربه ام ابراهیم بود به پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) رسید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) این اموال را در سال هفتم هجری وقف نمودند. گفته شده موقوفات رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) در مدینه عموماً از همین اموال مخیرق بود. در روایتی از امام صادق (علیه السّلام) نقل شده که «حیطان هفتگانه اعواف، صافیه، دلال، میثب، برقه، حسنی، مشربه ام ابراهیم موقوفه یا موقوفات رسول اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) بود که بعد از رحلت آن حضرت در اختیار حضرت فاطمه (سلام الله علیها) بود که بعدها دعوائی در مورد آنها مطرح شد و حضرت علی (علیه السّلام) بر وقفیت آنها شهادت داد و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نیز آنها را موقوفه معرفی فرمود.» و عایدات آن را برای بنی هاشم و بنی مطلب قرار داد. از ثامن الائمه، امام رضا (علیه السّلام) نیز روایت مشابه ی نقل شده که فرمودند: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) اموالی را وقف حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نمودند تا از آن به ضعفای قوم خود و کسانی را که بعد ایشان هستند، انفاق کنند. بعد وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) عباس - عموی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) - بر سر تصاحب آن با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به مخاصمه پرداخت. امام علی (علیه السّلام) و دیگران شهادت دادند که آن وقف حضرت فاطمه (سلام الله علیها) است.»
← باغهای هفتگانه مخیریق
چاه «اعواف» نیز یکی دیگر از موقوفات پیامبر بود. این چاه که با وضوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) متبرک شده بود، سال ها جریان داشت. بلاذری از قول عده ا ی از بنی حارث بن عبدالمطلب خبر داده است که باغ «الحدیقه» نیز از دیگر موقوفات پیامبر است. بلاذری در ادامه می آورد من نمی دانم که آن جزء اموال مخیریق بوده است یا نه.
پیامبر و تشویق اصحاب به وقف
...