سقراط

سقراط (نمایش نامه). سقراط نمایشی به نویسندگی و کارگردانی حمیدرضا نعیمی است که از ۲۱ آذر تا ۲۷ دی ۱۳۹۲ و دوباره از ۷ فروردین تا ۱ اردیبهشت ۱۳۹۳ در تالار وحدت به نمایش درآمد. این نمایش، که زندگی سقراط را نشان می دهد، در جشنواره تئاتر فجر نیز شرکت کرد و در چهار رشته نامزد شد، اما جایزه ای نبرد.
– نشان آکادمی استاد حمید سمندریان به فرهاد آییش برای بازی در نقش سقراط
– اعطا جایزه بازیگر برگزیده سال در جشن بازیگر به فرهاد آییش
– اعطا نشان عبدالحسین نوشین برای کارگردانی نمایش سقراط به حمیدرضا نعیمی از سوی انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر ایران
– جایزه بهترین بازیگر سال به فرهاد آئیش از سوی چهاردهمین جشن کانون ملی منتقدان تئاتر ایران برای نمایش سقراط
– جایزه طراحی صحنه برگزیده سال از سوی چهاردهمین جشن انجمن ملی منتقدان تئاتر ایران به رضا مهدی زاده برای طراحی صحنه نمایش سقراط
– جایزه طراحی لباس برگزیده به ادنا زینلیان برای طراحی لباس نمایش سقراط از چهاردهمین جشن ملی منتقدان تئاتر ایران
– جایزه برگزیده آهنگسازی از سوی چهاردهمین جشن ملی منتقدان تئاتر ایران به سیاوش لطفی برای آهنگسازی نمایش سقراط
– جایزه طراحی گریم برگزیده به ماریا حاجیها از سوی چهاردهمین جشن ملی منتقدان تئاتر ایران برای طراحی گریم نمایش سقراط
– جایزه نمایش برگزیده از سوی چهاردهمین جشن ملی منتقدان تئاتر ایران به نمایش سقراط
– اهدا لوح تقدیر از سوی مرکز مطالعات اسلامی ( اخلاق و نیایش در آیینه هنر ) به حمیدرضا نعیمی برای نویسندگی و کارگردانی نمایش سقراط

سقراط (آتن ح ۴۷۰ـ ح ۳۹۹پ م)(Socrates)
تابلوی مرگ سقراط، اثر ژاک - لویی داوید (1787)
فیلسوف یونانی. در شکل گیری فلسفۀ غرب مؤثر بود، اگرچه هیچ نوشته ای از خود برجای نگذاشته است. شاگردش افلاطون مکالمه هایی نوشته است که به نظر می رسد در آن ها عقاید و اعمال سقراط شرح داده شده اند. این مکالمه ها منبع اصلی برای آشنایی با عقاید و تأثیر سقراط به شمار می روند، هرچند افلاطون گاهی عقاید خود را به استادش نسبت می دهد. در مکالمه هایی که گزنفونِتاریخ نگار نوشته است نیز شخصیت سقراط مندرج است و در سایر آثارِ یونانی هم از او نام برده شده است. سقراط در آتن به دنیا آمد. پدرش پیکرتراش بود و مادرش حرفۀ مامایی داشت. تحصیلات معمول در زمینه های ادبیات و موسیقی را گذراند و مهارت های جسمانی لازم را کسب کرد و سپس با فنون سخنوری و جدلِ سوفسطاییان، نظریه پردازی های فیلسوفانِ ایونیاییو فرهنگ عمومی آتنِ عصرِ پِریکلسآشنایی یافت. سقراط آن گاه زندگیش را وقف آن کرد که در محل های عمومی آتن با مردمانی به گفت وگو پردازد که ادعای دانایی می کردند و کوشید که به آنان کمک کند تا به خاطر خویشتن به نادانی شان پی ببرند، همان طور که خود او به نادانی اش پی برده بود. اگرچه سقراط ادعا می کرد که یگانه دانایی او وقوف به دانایی خویش است، اما شماری از عقاید اخلاقی مشخصی را به صورت پارادوکسدر استدلال ها مطرح می کرد. برخی از آن عقاید عبارت بودند از این که فضیلت همان دانایی است؛ هیچ کس با طیبِ خاطر بدی نمی کند مگر فقط درنتیجۀ نادانی؛ و این که شخص اگر در معرض ستم قرار بگیرد بهتر از آن است که به کس دیگری ستم روا دارد. این عقاید، به ویژه آخرین عقیده، که جلوی انتقام جویی را می گیرد، برای فرهنگِ همگانیِ مرسومِ آتن در آن زمان کاملاً بیگانه بودند. سقراط نقش خود را به عنوان «خرمگسِ» جماعتِ آتن توصیف می کرد و همین امر موجب شد که بسیاری از شهروندان با نظر بی مهری به او بنگرند. از جهاتی هم شاید او را مسبّب شورش اشراف سالاران در ۴۰۴پ م برضد دموکراسی انگاشته اند، شورشی که به حاکمیت قاطع دورۀ وحشتی انجامید که برخی از شاگردان و دوستان سقراط در آن شرکت داشتند. آریستوفانس، شاعر کمدی پرداز، در نمایش نامه اش به نام ابرهااو را در مقام یکی از سوفسطاییان به سخره گرفته است، اگرچه خود سقراط سوفسطاییان را دشمنانی خطرناک می انگاشت که حاضر بودند هر چیزی را در ازای دستمزد تدریس کنند و بدون داشتنِ موضعی صادقانه به بحث و استدلال بپردازند. شاید بنابر همین دلایل، سقراط در ۳۹۹پ م متهم به این شد که خدایانِ رسمی را کنار نهاده، اعتقاد به ایزدان تازه ای را باب کرده و جوانان را از حیث اخلاق به تباهی کشانده است. دفاعیۀافلاطون شرحی است از دفاع خود سقراط در هنگام محاکمه اش که می کوشید از نقش خویش در شهر و از تعهدی که در برابر فلسفه دارد حمایت کند. فقط اکثریتی ناچیز او را گناهکار تشخیص دادند و، برطبق قوانین دادرسی آتن، به وی فرصت داده شد که اعتراضش را به حکم اعدامی که دادستان ها برایش تقاضا کرده بودند مطرح کند. اما پیشنهادش مبنی بر این که فقط جریمه شود ـ زیرا به عنوان فیلسوف ارزشی برای شهر دارد ـ هیئت منصفه را چنان برآشفت که با اکثریت بیشتری رأی به مجازات اعدام او دادند. دوستان سقراط مایل بودند که به او کمک کنند تا از زندان بگریزد اما، برطبق کریتوافلاطون، سقراط در ضمن بحث با یکی از آنان می گوید که به سبب تعهدش در برابر فلسفه و اصول اخلاقی خویش، برایش گواراتر است که بی عدالتی حکم اعدام را تحمل کند ولی بر شهر و همشهریانش ستم روا ندارد. کتاب فایدوافلاطون شرحی است دربارۀ آخرین روز زندگی سقراط و این که با چه آرامشی جام شوکران را نوشید. شیوۀ زندگی سقراط و مرگ او هر دو موجب شدند که نمونه ای از فیلسوف خردمند، جست وجوگر و بی باک برای نسل های آینده ساخته و پرداخته شود.