سفرنامه ابن فضلان نوشته احمد بن فضلان بن العباس بن راشد بن حماد یک از دانشمندان مسلمان قرن سوم و چهارم هجری قمری بود که در عصر خلافت مقتدر عباسی در بغداد زندگی می کرده است. سفرنامه ابن فضلان نوشته ای قابل توجه است که تصویری خوب و زنده از از مردم سرزمین های آسیای مرکزی و شمال خزر، جغرافیای انسانی و حاکمان این مناطق ارائه کرده است. این سفرنامه شرح سفری است که از بغداد آغاز و بعد از پیمودن مسیرهایی به ماوراءالنهر تا نزدیکی قازان ( پایتخت اسلاوهای باستان ) پیش رفته است. این سفرنامه از این جهت اهمیت دارد که مناطقی که وی به آنجا سفر کرده است به علت دشواری راه و مشکلاتی چون یخبندان چندان مورد استقبال جهانگردان قرار نگرفته بود. این سفرنامه تنها مرجع برای تاریخ نگاری روس و بلغارهاست.
ابن فضلان، که فرستادهٔ خلافت عباسیان به سرزمین های شمال دریای خزر بوده است، از بغداد در ژوئن سال ۹۲۱ میلادی به سمت بلغارستان ولگا گسیل شد و پس از گذشتن از همدان، ری، نیشابور، مرو، بخارا، خوارزم، حوضهٔ دریاچه آرال، اوست یورت، یائیک ( در قزاقستان کنونی ) و حوضهٔ رود ولگا، پس از ۱۱ ماه، در مه ۹۲۲ میلادی به سرزمین بلغارهای ولگا رسید. [ ۱] سفر وی پس از نخستین لشکرکشی های روس ها به کناره دریای خزر بوده است و وی با روس های وارنگی در سرزمین ولگابلغارها و خزرها برخوردهایی داشت و با تنفر و دشمنی از آن ها یاد می کند. [ ۲] [ ۲]
گفتنی است که مستشرقان اولین کسانی بودند که به اهمیت این کتاب پی بردند، ولی به علت اینکه این کتاب در دسترس نبود نقل هایی از آن را در کتاب های مختلف به ویژه معجم البلدان یاقوت حموی جمع نمده و منتشر کردند. اما در سال ۱۹۲۳ میلادی احمد زکی ولیدی طوغان در کتابخانه آستان قدس مشهد نسخه ای قدیمی پیدا کرد که در آن چهار رساله وجود داشت[ ۳] یکی از این رساله ها، رساله ابن فضلان بود که دکتر سامی الدّهان به درخواست علاّمه محمد کرد علی در سال ۱۹۵۱ میلادی آن را تحقیق کرد. او رساله را با نقل های یاقوت مقایسه کرد او مشخص شد که متن آن با نقل های معجم البلدان سازگاری دارد؛ و این دلیلی بر درستی انتساب رساله به ابن فضلان می باشد[ ۴]
ماجرا این چنین بود که در بهار ۳۰۹ قمری ( ۹۲۱ میلادی ) شاه صقالبه «اَلمش بن یلطوار» نامه ای توسط عبدالله بن باشتو خزری، برای مقتدر، خلیفه عباسی فرستاد و از او درخواست کرد که عده ای را برای تعلیم احکام فقهی و دین اسلام، ساختن مسجد، نصب منبر و خواندن خطبه به نام خلیفه در تمام این بلاد، و همچنین برای کمک در ساختن قلعه ای که مسلمانان را از حمله مخالفان ( خزرها ) حفظ کند، گسیل دارد. ظاهراً در نامه دیگری نیز از وزیر درخواست کرده بود که برای او ادویه بفرستد. این افراد درخواست دیدار حضوری با خلیفه داشتند که در آن اجازه داده نشد، ولی پس از مدتی و دیدار با وزیر، این ملاقات با واسطه «تکین» صورت پذیرفت؛ و ابن فضلان آمادگی خود را برای اعزام به شمال خزر را اعلام می کند و خلیفه با سفر گروهی به آن منطقه، موافقت می کند که چهار نفر به ترتیب ذیل برای این منظور انتخاب شدند:
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفابن فضلان، که فرستادهٔ خلافت عباسیان به سرزمین های شمال دریای خزر بوده است، از بغداد در ژوئن سال ۹۲۱ میلادی به سمت بلغارستان ولگا گسیل شد و پس از گذشتن از همدان، ری، نیشابور، مرو، بخارا، خوارزم، حوضهٔ دریاچه آرال، اوست یورت، یائیک ( در قزاقستان کنونی ) و حوضهٔ رود ولگا، پس از ۱۱ ماه، در مه ۹۲۲ میلادی به سرزمین بلغارهای ولگا رسید. [ ۱] سفر وی پس از نخستین لشکرکشی های روس ها به کناره دریای خزر بوده است و وی با روس های وارنگی در سرزمین ولگابلغارها و خزرها برخوردهایی داشت و با تنفر و دشمنی از آن ها یاد می کند. [ ۲] [ ۲]
گفتنی است که مستشرقان اولین کسانی بودند که به اهمیت این کتاب پی بردند، ولی به علت اینکه این کتاب در دسترس نبود نقل هایی از آن را در کتاب های مختلف به ویژه معجم البلدان یاقوت حموی جمع نمده و منتشر کردند. اما در سال ۱۹۲۳ میلادی احمد زکی ولیدی طوغان در کتابخانه آستان قدس مشهد نسخه ای قدیمی پیدا کرد که در آن چهار رساله وجود داشت[ ۳] یکی از این رساله ها، رساله ابن فضلان بود که دکتر سامی الدّهان به درخواست علاّمه محمد کرد علی در سال ۱۹۵۱ میلادی آن را تحقیق کرد. او رساله را با نقل های یاقوت مقایسه کرد او مشخص شد که متن آن با نقل های معجم البلدان سازگاری دارد؛ و این دلیلی بر درستی انتساب رساله به ابن فضلان می باشد[ ۴]
ماجرا این چنین بود که در بهار ۳۰۹ قمری ( ۹۲۱ میلادی ) شاه صقالبه «اَلمش بن یلطوار» نامه ای توسط عبدالله بن باشتو خزری، برای مقتدر، خلیفه عباسی فرستاد و از او درخواست کرد که عده ای را برای تعلیم احکام فقهی و دین اسلام، ساختن مسجد، نصب منبر و خواندن خطبه به نام خلیفه در تمام این بلاد، و همچنین برای کمک در ساختن قلعه ای که مسلمانان را از حمله مخالفان ( خزرها ) حفظ کند، گسیل دارد. ظاهراً در نامه دیگری نیز از وزیر درخواست کرده بود که برای او ادویه بفرستد. این افراد درخواست دیدار حضوری با خلیفه داشتند که در آن اجازه داده نشد، ولی پس از مدتی و دیدار با وزیر، این ملاقات با واسطه «تکین» صورت پذیرفت؛ و ابن فضلان آمادگی خود را برای اعزام به شمال خزر را اعلام می کند و خلیفه با سفر گروهی به آن منطقه، موافقت می کند که چهار نفر به ترتیب ذیل برای این منظور انتخاب شدند:
wiki: سفرنامه ابن فضلان