سطوح طلاب حوزه علمیه قم

[ویکی فقه] سطوح طلاب حوزه علمیه قم را می توان به دو بخش مراحل رسمی (مقدمات، سطح یک، سطح دو، سطح سه و سطح چهار) و غیررسمی تقسیم بندی کرد. درجات رسمی، به عمومی فقه و اصول و نیز، تخصصی مراکز تخصصی، تقسیم می شود. مراحل غیررسمی تا حدودی، مشخص نیست؛ اما می توان آن ها را به مروّج الاحکام، ثقةالاسلام، حجت الاسلام، آیت الله و آیت الله العظمی، تقسیم کرد. به هر روی، مراجع تقلید حوزه های علمیه هم اکنون مدرسان و اساتید عالی دروس حوزوی محسوب می شوند و در مقام شخصیت های بسیار مهم مذهبی، نقش مهمی در تحولات درون حوزوی و تحولات اجتماعی و سیاسی جامعه ایران دارند.پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پیش تازی روحانیت در به وجود آوردن نهضت اسلامی، موجب هجوم جوانان به حوزه های علمیه سراسر کشور به ویژه حوزه ی علمیه قم گردید. هم اکنون در حوزه علمیه قم توده ی طلاب شامل طلاب ایرانی و غیرایرانی می گردد که کلیه طلاب اعم از ایرانی و غیرایرانی، به دو دسته خواهران و برادران تقسیم می شوند.
سیر تحولی مرجعیت و اجتهاد در حوزه علمیه بدین شرح هست:
← عصر شیخ انصاری
علما، طیفی از فضلا و مدرسان و معمّران حوزوی هستند که نه به سطحی ارتقا یافته اند که در زمره ی مراجع تقلید و عالمان طراز اول حوزوی قرار گیرند و نه در سطحی هستند که در زمره ی فضلای جوان و عموم طلاب حوزوی شمرده شوند. اکثریت مجتهدان حوزوی که دارای بیت یا دفتر بوده، در قالب روابط و مناسبات سنتی دارای ارتباطاتی فعال با دیگر واحدهای حوزوی، طلاب و اقشار اجتماعی هستند، از زمره ی علمای مزبور به حساب می آیند.در واقع علما و بیوت آنان، اصلی ترین واحد حوزوی است که از دیرباز نهاد سنتی علمای دین را نمایندگی کرده است و به معنای دیرین خود که رقبای جدید و متولیان تازه ی دینی پا به عرصه نگذاشته بودند، «نهاد دین» را عینیّت بخشیده است. بیوت علما از سویی عاری از ابعاد سمبلیک و پرستیژی مرجعیت بوده و بدین ترتیب بار مسؤولیت های دشوار و محدودیت های بسیار نهاد مرجعیت بر دوش آن سنگینی نمی کرده است و در نتیجه با سهولت بیش تری به ارتباط با اقشار مختلف و ایفای نقش خود پرداخته است.از سویی دیگر، فراتر از حد طلاب و فاضلان عام حوزوی محسوب می شده و بنابراین با نفوذ و اقتدار عالیه ای، قادر به تعامل با دیگر سطوح حوزوی و بیرون حوزوی بوده است؛ البته باید اذعان نمود علما در گذشته، همواره در حاشیه ی اقتدار مرجعیت زیسته اند و اعتبار وجودی و عملی خود را از گروه مراجع اخذ نموده اند، اما مسلم است که این گروه، بیشترین نقش را در حفظ و بقای سلسله مراتب موجود اقتدار سنتی در حوزه و از جمله وجود گروه مراجع در راس این هرم، ایفا نموده است. می توان گفت در سال های اخیر که موضوع وحدت مرجعیت رنگ باخته و مراجع تقلید بزرگ و دارای نفوذ فوق العاده به ظهور نرسیده اند، بیوت علما وزن بیش تری یافته و اقتدار فزون تری نسبت به گذشته پیدا کرده اند.شاید استقصا و استخراج آماری تعداد بیوت علما و دفاتر فعال آنان در یک سرشماری ساده ممکن نباشد و نیازمند مشاهده ی عمیق و حضور میدانی پژوهش گر در زمانی نسبتاً طولانی و مراجعه به تک تک واحدهای مرتبط با علما باشد، اما می توان گفت عموم عالمان حوزوی که با ساخت سنتی و روابط و مناسبات ویژه ی آن هماهنگی کامل یافته، خود چون عنصری فعال از عناصر حوزوی ایفای نقش می کنند، از جمله ی این دسته از علما تلقی می شوند.بیت (دفتر) این گروه، محل برگزاری مراسم و آیین های مذهبی در اعیاد و وفات ها، هم چنین محل مراجعه ی طلاب یا ارباب رجوع غیرحوزوی، جذب و توزیع بخشی از منابع مالی دینی، برگزاری جلسات درس و بحث، هم نشینی طلاب یا گروه های عمومی مردم، انجام پاره ای خدمات دینی و کمک های خیریه، ادای نذر و احسان مؤمنین و. غیره می باشد؛ به یک معنی، این گروه اصلی ترین بخش در حفظ نظام روابط سنتی حوزه علمیه بوده است.
ساختار طلبگی در حوزه
توده ی طلاب از نظر کمّی، بخش وسیعی را در حوزه ی علمیه ی قم تشکیل می دهند. این گروه از فراگیران علوم اسلامی، شالوده ی اصلی نهاد آموزش دینی حوزه ی علمیه ی قم را تشکیل می دهند و در حین تحصیل و پس از آموختن آموزش های لازم از طریق برقراری ارتباط با لایه های مختلف جامعه ی ایران، در طرز تلقی و باور دینی آنان تاثیر می گذارند.پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پیش تازی روحانیت در به وجود آوردن نهضت اسلامی، پیروزی و تداوم آن، موجب هجوم جوانان به حوزه های علمیه سراسر کشور به ویژه حوزه ی علمیه قم گردید. به گونه ای که ساختار سنتی حوزه علمیه قم پیش از انقلاب را به موضعی انفعالی در مواجهه با طلاب جوان و پرشور و پرمطالعه کشانده و مسؤولان تشکیلات حوزه علمیه قم را وادار ساخت معیار معدل بالای ۱۶ را برای گزینش طلاب در نظر گیرند.هم اکنون در حوزه علمیه قم توده ی طلاب شامل طلاب ایرانی و غیر ایرانی می گردد که کلیه طلاب اعم از ایرانی و غیرایرانی، به دو دسته خواهران و برادران تقسیم می شوند.طلاب ایرانی عموماً تحت پوشش مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران قرار دارند و طلاب خارجی نیز تحت اشراف مرکز جهانی علوم اسلامی می باشند که اخیرا به جامعه المصطفی تغییر نام داده است. طلاب ایران ساکن قم اعم از خواهر و برادر که دارای پرونده در مرکز مدیریت ها و حوزه ها (اعم از خواهران و برادران) هستند حدود ۵۰ هزار نفر می باشند و در مرکز جهانی علوم اسلامی نیز تعداد طلاب غیرایرانی، بیش از دوهزار نفر می باشد.توده ی طلاب حوزه ی علمیه ی قم، هر چند در مقطعی تحصیلی به صورت طلبه و فراگیر علوم دینی و حوزوی می باشند، می توانند در فرآیند تحصیل و با رسیدن به مدراج علمی و معنوی بالاتر، به رتبه و گروه علما و پس از آن به گروه مرجعیت ارتقا یابند.
منبع
...