سرخوردگی

ناکامی یا سرخوردگی[ ۱] به حالت روحی ای گفته می شود که هرگاه راه دست یابی به یک هدف خواستنی بسته شود یا دست یابی به آن به تأخیر افتد، روی می دهد. هر فرد در طول زندگی خود، با موانعی روبه رو می شود که باعث می شود به اهداف خود نرسد. به همین دلیل ممکن است ناکامی به او دست دهد.
مفهوم ناکامی در روان شناسی اجتماعی و روان شناسی شخصیت بررسی می شود. در پاسخ ذهن انسان به ناکامی دو نظریه عمده وجود دارد: نظریه یادگیری اجتماعی و نظریه سائق[ ۲]
این نظریه می گوید هرکس ممکن است به علت عدم دستیابی به هدف ناکام بماند، یا به خاطر اتفاقات تنش زا دچار ناراحتی شود، برانگیختگی هیجانی ناخوشایندی را تجربه می کند و این بستگی دارد به این که شخص چه پاسخ هایی را برای کنار آمدن با موقعیت های ناکامی و تنش زا یاد گرفته است و این مکانیسم از طریق روند «مشاهده - تقلید» انجام می گیرد. [ ۳] مثلاً کسی که دچار ناکامی شده است ممکن است از دیگران یاری بطلبد، دیگری ممکن است پرخاشگری کند، یا گوشه گیری و تسلیم را برگزیند، یا برای فائق آمدن بر تلاش خود بی افزاید، یا به مشروبات الکلی و مواد مخدر پناه ببرد، یا این که به صورت غیرارادی به اختلال روان تنی مبتلا شود. بنابراین پرخاش گری می تواند یکی از گزینه های احتمالی برای پاسخ به ناکامی باشد. [ ۴]
در نظریه سائق مبتنی بر روان کاوی است، فرضیه ناکامی و پرخاشگری ( به انگلیسی: Hypothesis of failure and aggression ) یا فرضیه محرومیت - پرخاشگری می گوید که پرخاش همواره نتیجه مستقیم ناکامی و محرومیت است که در موجود زنده تحمیل و فرگشت یافته است. این پرخاشگری به صورت بالقوه و نیمه فعال در ناخودآگاه متراکم می ماند و سپس به مرحله آگاهی و اتساع می رسد. فرضیه «ناکامی - پرخاشگری» را میلر و جان دالرد آمریکایی پژوهشگر روان شناسی ارائه دادند. قدرت پرخاش ناشی از ناکامی از سه فاکتور تأثیر می پذیرد:
• قدرت سائق ← هر اندازه شخص، با ذوق و اشتیاق بیش تری خوستار رسیدن به هدف باشد، اگر در دست یابی به آن با مانع روبرو شود ( اصطلاحاً ضدحال بخورد ) ، به تراکم پرخاش گری بالقوه می افزاید.
• کمال ناکامی ← مسیرهای تمام مسدود برای رسیدن به هدف در مقایسه با مسیرهای نیمه مسدود به ناکامی بیش تری منجر می شود.
• اثر افزایشی ( کمیت ) ناکامی های جزئی ← ناکامی ها و تجربه های ناخوشایند متعدد روی هم جمع می شوند و تراکم ایجادشده را متسع می کنند.