سده

سَده یا قَرن یکای زمان و برابر است با یکصد ۱۰۰ سال. همانند ۱۰ دهه و ۱۰۰۰ هزاره.
قرن وام واژه ای عربی در فارسی است که معادل سده است. قرن در زبان فارسی بیشتر از سده بکار می رود. [ نیازمند منبع]
در یک مدل سال شماری قاعده بر این است که سال یکم هر سده آغاز آن سده است؛ بنابراین سدهٔ بیستم از سال ۱۹۰۱ ( ۰۱/۰۱/۰۱ آغاز سده است ) تا پایان سال ۲۰۰۰ ادامه داشته است؛ یعنی آغاز سده شماری با سال ۱ آغاز می شود. اما در یک مدل دیگر که بیشتر محبوبیت دارد و در عمل بیشتر بکار می رود سده را بر اساس سال هایی که رقم صدگان و بالاتر مشترک دارند نام گذاری می کنند و تمام مثلاً سال هایی به ۱۹ شروع می شوند ( از جمله ۱۹۰۰ ) متعلق به سده بیستم دانسته می شوند. [ ۱]
فردوسی شاعر بزرگ و به نام کشور ایران نظراتی دربارهٔ جشن سده بیان کرده است.
شب آمد برافروخت آتش چو کوه؛ همان شاه در گرد او با گروه
یکی جشن کرد آن شب و باده خْوَرد؛ سده نام آن جشن فرخنده کرد
ز هوشنگ ماند این سده یادگار؛ بسی باد چون او دگر شهریار
کز آباد کردن جهان شاد کرد؛ جهانی به نیکی از او یاد کرد
فردوسی در شاهنامه اشاره خاصی به جشن سده داشته است و معتقد است که، جشن سده به خاطر پدید آمدن آتش از سوی هوشنگ پدید آمده است.

سده (اقلید). سده شهری از توابع بخش سده شهرستان اقلید در استان فارس و در جنوب ایران است. سده ای ها از نسل اوکسیان ها هستند. قدمت سده به زمان مادها و احتمالاً پیش از آن بازمی گردد و در زمان حمله اسکندر مقدونی به پارسه پایتخت ایران، سده در نقشه مسیر حمله و در راه رسیدن به دروازه پارس قرار داشته که در آنجا نبرد دربند پارس بین سپاه ایران و سپاه یونان درگرفت[ ۲] [ ۳] مردم این شهر به زبان لری جنوبی سخن می گویند. و از طوایف لر کهگیلویه هستند. [ ۴] [ ۵] [ ۶] در سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت سده برابر با ۶٬۷۴۷ تن بوده است. [ ۱]
سده در ۳۳۱ قبل از میلاد مسیح دروازه پارس و پرسپولیس محسوب می شد. اسکندر مقدونی برای حمله به پرسپولیس از سده رد شد و آنجا را نیز به آتش کشید. در زمان حمله مغول ها به ایران بسیاری از کتاب ها و اسناد مربوط به این دشت مهم به آتش کشیده شد و به همین خاطر بسیار اندک در مورد این دشت اطلاعات کتبی قدیمی در دسترس است. سده یکی از مهم ترین شکارگاه های پادشاهان ایران باستان بود و تپه های باستانی هم در این شهر دیده می شود. [ نیازمند منبع]
سده دارای مکان های تاریخی از قبیل «تل مهر علی فارسی» و «تل نقاره خانه» با قدمتی بیش از ۷ هزار سال است. [ ۷] بر اساس قدمت اشیای پیدا شده توسط اداره میراث فرهنگی استان فارس در تل مهر علی فارسی، به احتمال زیاد و به دلیل نزدیکی این دشت بکر به پایتخت دو امپراتوری مهم هخامنشیان و ساسانیان برخی از جشن های شاهنشاهی مربوط به دوره هخامنشیان و ساسانیان موسوم به سده در این مکان برگزار می شده است. [ نیازمند منبع]
در کوه های سده خرابه هایی از کلبه های سنگی موسوم به خرف خانه یا خرفت خانه وجود دارد، خرفت خانه خرابه هایی از کلبه سنگی بسیار کوچکی هستند که احتمالاً در گذشته ایل های باستانی قبل از کوچ مریض هایی که بیماریشان واگیر دار بود مانند وبا و… قبیله خود را همراه با کمی آب و غذا در آن رها می کردند و سپس کوچ می کردند. [ نیازمند منبع]
تل مهر پارسی که با گذشت زمان و ورود اسلام به ایران به تپه مهر علی فارسی تغییر نام داده است. قسمت اعظم یافته ها در مطالعات حکایت از فرهنگ دوره باکون و لپویی می کرد که مربوط به دوران تولید غذا و استقرار در روستاها بود که برای اولین بار در شمال استان فارس و در سرشاخه های رود کُر در هزاره پنجم پیش از میلاد اتفاق افتاد. علاوه بر این به دست آوردن اثر مهر و مهره های گلی کوچک حکایت از یک نظام اداری نیز می کند که از مشخصه های یک سیستم و الگوی پیچیده اجتماعی است که به دنبال آن یک مرکز قدرتمند فعال و نیروی سیاسی می طلبد که به نظر می رسد در هزاره پنجم پیش از میلاد در تل مهر علی فارسی حاکم بوده است.

سده (خواف). سده شهری از توابع بخش سلامی در شهرستان خواف استان خراسان رضوی ایران است. در اردیبهشت سال ۱۴۰۰ بر اساس مصوبه هیئت وزیران روستای سده به شهر ارتقاء یافت. [ ۱]
جمعیت شهر سده براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ برابر با ۱۱۵۶۱ نفر بوده است. [ ۲]

رجوع شود به:قرن