ستاره دوگانه

ستارهٔ دوگانه یک سامانهٔ ستاره ای است که در آن دو ستاره به دور مرکز سنگینی سراسری مشترک میان خود گردش می کنند. سامانه های دارای بیش از دو ستاره را سامانه های چند ستاره ای می نامند. به ستارهٔ دیگر ستارهٔ ندیم یا ستارهٔ همدم نیز گفته می شود. بررسی های جدید نشان می دهند که درصد زیادی از ستارگان بخشی از یک سامانهٔ حداقل دو ستاره ای هستند. ستارگان دوتایی در اخترفیزیک بسیار مهم هستند زیرا ویژگی های مدار آن ها جرم و چگالی آن ستارگان را برای اخترشناسان مشخص می کند. جرم بسیاری از ستارگان تکی نیز از روی برون یابی جرم ستارگان دوتایی بدست می آید. ستارگان دوتایی واقعی با ستارگان دوتایی نوری یکی نیستند، تفاوت آن ها در این است که ستارگان دوتایی نوری از زمین و از دیدگاه ما با چشم غیر مسلح نزدیک به یکدیگر یا گاهی به صورت یک ستاره دیده می شوند ولی آن ها هیچ اثر گرانشی بر یکدیگر ندارند و فقط در راستای دید ناظر اینگونه دیده می شوند. ستارگان دوتایی از روی طیف سنجی هم شناخته می شوند. اگر مدار حرکت این ستارگان در راستای دید زمین باشد به آن ها دوتایی گرفتی می گویند و هویت آن ها از راه بهره وری از پدیدهٔ گرفت تشخیص داده خواهدشد.
ستاره های دوتایی گاهی می توانند بین یکدیگر جرم تبادل کنند و تکامل یابند. از معروف ترین ستارگان دوتایی می توان به الغول ( ستارهٔ دوتایی گرفتی ) ، شباهنگ و ماکیان ایکس یک ( که ندیم کوچکتر قویترین احتمال سیاهچاله است ) اشاره کرد.
لفظ ستاره دوتایی از سال ۱۸۰۲ توسط سر ویلیام هرشل به کار رفت، در تعریف او آمده است: «یک ستاره دوتایی واقعی - متشکل از دو ستاره است به طوری که به یکدیگر را جذب می کنند». دو ستاره نزدیک به هم به طور تصادفی ستاره دوتایی نوری نام می گیرند، مشهورترین ستاره دوتایی نوری ستاره زتا خرس بزرگ است که در صورت فلکی خرس بزرگ قرار دارد. دوتایی های غیر واقعی را دوتایی نوری می گویند. با اختراع تلسکوپ ستارگان دوتایی بیشتری کشف شدند. هرشل، در ۱۷۸۰ میلادی، ۷۰۰ سامانه دوتایی، و حدود ۵۰ سامانه که به نظرش بیشتر از دو ستاره دارند ثبت نمود. [ ۱] [ ۲] یک سامانه دوتایی واقعی، دو ستاره است که جاذبه گرانشی دارند. وقتی دو ستاره تفکیک می شوند که با بالابردن دقت تلسکوپ ها به اندازه کافی ( در صورت لزوم از روش های اینترفرمتریک استفاده می شود ) دو ستاره کاملاً مجزا دیده شوند که به آن ها دوتایی مرئی می گویند. [ ۳] [ ۴] [ ۵] نشان بروز دیگر تغییر طول موج بر اثر پدیده دوپلر است؛ که به این نوع ستارگان دوتایی دوتایی طیفی[ ۳] گفته می شود در این ستاره ها خطوط طیفی بر اساس حرکت به سمت زمین یا مخالف آن به سمت ترتیب به آبی و قرمز حرکت می کنند، اگر خطوط به سمت آبی و سپس به سمت قرمز میل کنند نشان دهنده این است که این ستاره به دور مرکز ثقلی حرکت می کند، البته به شرط اینکه با دوره منظمی این اتفاق بیفتد اگر مدار آن ها بسیار نزدیک به خط دید ما باشد، قدر ستاره به طور منظمی کاهش و افزایش می یابد ( البته با ستاره متغیر متفاوت است ) که به آن ها دوتایی گرفتی می گویند، بهترین مثال آن ستاره الغول است. [ ۶]