[ویکی فقه] سالبه کلیه با موجبه جزئیه شکل چهارم، یکی از ضروب عقیم شکل چهارم قیاس اقترانی است.
برای قیاس اقترانی به حسب کیفیت انتساب حد وسط آن به دو حد دیگرش چهار صورت متصور است. هر یک از این صور را «شکل» می گویند؛ بنابراین، شکل عبارت است از هیئتی که از کیفیت ارتباط حد وسط با دو حد دیگر (اصغر و اکبر) در دو مقدمه قیاس از لحاظ موضوع یا محمول بودن حاصل می شود و اشکال قیاس اقترانی حملی، چهارتاست.
تالیف قضایا
هرگاه چند قضیه (صغرا و کبرا) را برای رسیدن به نتیجه ای تالیف کنند این تالیف را «اقتران» و هر یک از هیئت های حاصل از تالیف را (به لحاظ کلّی یا جزئی بودن و موجبه یا سالبه بودن صغرا و کبرا) «ضرب» یا «قرینه» می نامند. در هر شکلی از اشکال چهارگانه قیاس اقترانی، صغرا یا موجبه است یا سالبه و هر کدام یا کلیه است یا جزئیه. کبرا هم به همین منوال است و از ضرب چهار صورت صغرا در چهار صورت کبرا شانزده ضرب و قرینه حاصل می شود، ولی چون برای انتاج هر شکلی شرایطی معتبر است، از این رو برخی از آن ضروب، منتج و برخی از آنها عقیم و غیر منتج اند.
اختلاف در انتاج
یکی از ضروب شکل چهارم آن است که صغرای قیاس، سالبه کلیه و کبرا، موجبه جزئیه باشد. در منتج یا عقیم بودن این ضرب اختلاف وجود دارد. بعضی آن را منتج دانسته اند با این استدلال که شرایط انتاج شکل چهارم، مردّد بین دو قاعده است: ایجاب هر دو مقدمه و کلیّت صغرا یا اختلاف دو مقدمه در کیف و کلیّت یکی از دو مقدمه. این ضرب، مطابق قاعده دوم است و نتیجه آن سالبه جزئیه است؛ مثال: هیچ حیوانی سنگ نیست و بعضی از ناطق ها حیوان اند؛ پس بعضی از سنگ ها ناطق نیستند. اما بعضی دیگر آن را عقیم می دانند با این توجیه که یکی از شرایط عمومی قیاس آن است که از صغرای سالبه و کبرای جزئیه تالیف نیافته باشد و این ضرب، فاقد این شرط است. به نظر می آید حق با دسته اخیر قائلان به عقیم بودن این ضرب باشد، زیرا مورد نقض برای آن پیدا می شود؛ مثلاً اگر رابطه حد اصغر و حد اوسط تباین باشد و حد اکبر نسبت به حد اصغر اعم مطلق، و نسبت به حد اوسط عموم من وجه باشد، مصداق قاعده دومِ شرایط انتاج شکل چهارم است، اما نتیجه آن (سالبه جزئیه) صادق نیست. مثال: در قیاس «هیچ حیوانی سنگ نیست و بعضی از اجسام مادی حیوان اند»، دو شرط «اختلاف دو مقدمه در کیف و کلیّت یکی از دو مقدمه» موجود است، اما نتیجه، یعنی «بعضی سنگ ها از اجسام مادی نیستند» صادق نیست.
مستندات مقاله
...
برای قیاس اقترانی به حسب کیفیت انتساب حد وسط آن به دو حد دیگرش چهار صورت متصور است. هر یک از این صور را «شکل» می گویند؛ بنابراین، شکل عبارت است از هیئتی که از کیفیت ارتباط حد وسط با دو حد دیگر (اصغر و اکبر) در دو مقدمه قیاس از لحاظ موضوع یا محمول بودن حاصل می شود و اشکال قیاس اقترانی حملی، چهارتاست.
تالیف قضایا
هرگاه چند قضیه (صغرا و کبرا) را برای رسیدن به نتیجه ای تالیف کنند این تالیف را «اقتران» و هر یک از هیئت های حاصل از تالیف را (به لحاظ کلّی یا جزئی بودن و موجبه یا سالبه بودن صغرا و کبرا) «ضرب» یا «قرینه» می نامند. در هر شکلی از اشکال چهارگانه قیاس اقترانی، صغرا یا موجبه است یا سالبه و هر کدام یا کلیه است یا جزئیه. کبرا هم به همین منوال است و از ضرب چهار صورت صغرا در چهار صورت کبرا شانزده ضرب و قرینه حاصل می شود، ولی چون برای انتاج هر شکلی شرایطی معتبر است، از این رو برخی از آن ضروب، منتج و برخی از آنها عقیم و غیر منتج اند.
اختلاف در انتاج
یکی از ضروب شکل چهارم آن است که صغرای قیاس، سالبه کلیه و کبرا، موجبه جزئیه باشد. در منتج یا عقیم بودن این ضرب اختلاف وجود دارد. بعضی آن را منتج دانسته اند با این استدلال که شرایط انتاج شکل چهارم، مردّد بین دو قاعده است: ایجاب هر دو مقدمه و کلیّت صغرا یا اختلاف دو مقدمه در کیف و کلیّت یکی از دو مقدمه. این ضرب، مطابق قاعده دوم است و نتیجه آن سالبه جزئیه است؛ مثال: هیچ حیوانی سنگ نیست و بعضی از ناطق ها حیوان اند؛ پس بعضی از سنگ ها ناطق نیستند. اما بعضی دیگر آن را عقیم می دانند با این توجیه که یکی از شرایط عمومی قیاس آن است که از صغرای سالبه و کبرای جزئیه تالیف نیافته باشد و این ضرب، فاقد این شرط است. به نظر می آید حق با دسته اخیر قائلان به عقیم بودن این ضرب باشد، زیرا مورد نقض برای آن پیدا می شود؛ مثلاً اگر رابطه حد اصغر و حد اوسط تباین باشد و حد اکبر نسبت به حد اصغر اعم مطلق، و نسبت به حد اوسط عموم من وجه باشد، مصداق قاعده دومِ شرایط انتاج شکل چهارم است، اما نتیجه آن (سالبه جزئیه) صادق نیست. مثال: در قیاس «هیچ حیوانی سنگ نیست و بعضی از اجسام مادی حیوان اند»، دو شرط «اختلاف دو مقدمه در کیف و کلیّت یکی از دو مقدمه» موجود است، اما نتیجه، یعنی «بعضی سنگ ها از اجسام مادی نیستند» صادق نیست.
مستندات مقاله
...
wikifeqh: سالبه_کلیه_با_موجبه_جزئیه_شکل_چهارم