[ویکی فقه] سالبه جزئیه با موجبه کلیه شکل چهارم، یکی از ضروب عقیم شکل چهارم قیاس اقترانی است.
برای قیاس اقترانی به حسب کیفیت انتساب حد وسط آن به دو حد دیگرش چهار صورت متصور است. هر یک از این صور را «شکل» می گویند؛ بنابراین، شکل عبارت است از هیئتی که از کیفیت ارتباط حد وسط با دو حد دیگر (اصغر و اکبر) در دو مقدمه قیاس از لحاظ موضوع یا محمول بودن حاصل می شود و اشکال قیاس اقترانی حملی، چهارتاست.
تالیف قضایا
هرگاه چند قضیه (صغرا و کبرا) را برای رسیدن به نتیجه ای تالیف کنند این تالیف را «اقتران» و هر یک از هیئت های حاصل از تالیف را (به لحاظ کلّی یا جزئی بودن و موجبه یا سالبه بودن صغرا و کبرا) «ضرب» یا «قرینه» می نامند. در هر شکلی از اشکال چهارگانه قیاس اقترانی، صغرا یا موجبه است یا سالبه و هر کدام یا کلیه است یا جزئیه. کبرا هم به همین منوال است و از ضرب چهار صورت صغرا در چهار صورت کبرا شانزده ضرب و قرینه حاصل می شود، ولی چون برای انتاج هر شکلی شرایطی معتبر است، از این رو برخی از آن ضروب، منتج و برخی از آنها عقیم و غیر منتج اند.
اختلاف در عقیم یا منتج بودن
یکی از ضروب شکل چهارم آن است که صغرای قیاس، سالبه جزئیه و کبرا موجبه کلیه باشد. درباره منتج یا عقیم بودن این ضرب اختلاف وجود دارد. بعضی آن را منتج دانسته اند با این استدلال که شرایط انتاج شکل چهارم مردّد بین دو قاعده است:۱. ایجاب هر دو مقدمه؛۲. کلیّت صغرا یا اختلاف دو مقدمه در کیف و کلیّت یکی از دو مقدمه.این ضرب، مطابق قاعده دوم و نتیجه آن سالبه جزئیه است؛ مثال: بعضی از حیوان ها سفید نیستند و همه انسان ها حیوان اند؛ پس بعضی از حیوان ها انسان نیستند. اما برخی دیگر آن را عقیم می دانند با این توجیه که شکل چهارم، علاوه بر شرایط عمومی انتاج (عدم تالیف از دو سالبه، عدم تالیف از دو جزئیه و عدم تالیف از صغرای سالبه و کبرای جزئیه) دو شرط اختصاصی دارد:۱. هیچ یک از دو مقدمه سالبه جزئیه نباشد؛۲. اگر هر دو مقدمه موجبه اند صغرا موجبه کلیه باشد؛ و این ضرب، فاقد شرط اختصاصی اول است. به نظر می رسد حق با دسته اخیر (قائلان به عدم انتاج در همه مصادیق) باشد، زیرا، می توان برای آن مورد نقض پیدا کرد و آن در جایی است که حد وسط اعم از دو حد دیگر (اصغر و اکبر)، و حد اکبر هم اعم از حد اصغر باشد. مثال مورد نقض: نتیجه قیاس «بعضی از اجسام انسان نیستند و هر حیوانی جسم است» عبارت است از: «بعضی انسان ها حیوان نیستند»؛ در حالی که این قضیه نادرست است.
مستندات مقاله
...
برای قیاس اقترانی به حسب کیفیت انتساب حد وسط آن به دو حد دیگرش چهار صورت متصور است. هر یک از این صور را «شکل» می گویند؛ بنابراین، شکل عبارت است از هیئتی که از کیفیت ارتباط حد وسط با دو حد دیگر (اصغر و اکبر) در دو مقدمه قیاس از لحاظ موضوع یا محمول بودن حاصل می شود و اشکال قیاس اقترانی حملی، چهارتاست.
تالیف قضایا
هرگاه چند قضیه (صغرا و کبرا) را برای رسیدن به نتیجه ای تالیف کنند این تالیف را «اقتران» و هر یک از هیئت های حاصل از تالیف را (به لحاظ کلّی یا جزئی بودن و موجبه یا سالبه بودن صغرا و کبرا) «ضرب» یا «قرینه» می نامند. در هر شکلی از اشکال چهارگانه قیاس اقترانی، صغرا یا موجبه است یا سالبه و هر کدام یا کلیه است یا جزئیه. کبرا هم به همین منوال است و از ضرب چهار صورت صغرا در چهار صورت کبرا شانزده ضرب و قرینه حاصل می شود، ولی چون برای انتاج هر شکلی شرایطی معتبر است، از این رو برخی از آن ضروب، منتج و برخی از آنها عقیم و غیر منتج اند.
اختلاف در عقیم یا منتج بودن
یکی از ضروب شکل چهارم آن است که صغرای قیاس، سالبه جزئیه و کبرا موجبه کلیه باشد. درباره منتج یا عقیم بودن این ضرب اختلاف وجود دارد. بعضی آن را منتج دانسته اند با این استدلال که شرایط انتاج شکل چهارم مردّد بین دو قاعده است:۱. ایجاب هر دو مقدمه؛۲. کلیّت صغرا یا اختلاف دو مقدمه در کیف و کلیّت یکی از دو مقدمه.این ضرب، مطابق قاعده دوم و نتیجه آن سالبه جزئیه است؛ مثال: بعضی از حیوان ها سفید نیستند و همه انسان ها حیوان اند؛ پس بعضی از حیوان ها انسان نیستند. اما برخی دیگر آن را عقیم می دانند با این توجیه که شکل چهارم، علاوه بر شرایط عمومی انتاج (عدم تالیف از دو سالبه، عدم تالیف از دو جزئیه و عدم تالیف از صغرای سالبه و کبرای جزئیه) دو شرط اختصاصی دارد:۱. هیچ یک از دو مقدمه سالبه جزئیه نباشد؛۲. اگر هر دو مقدمه موجبه اند صغرا موجبه کلیه باشد؛ و این ضرب، فاقد شرط اختصاصی اول است. به نظر می رسد حق با دسته اخیر (قائلان به عدم انتاج در همه مصادیق) باشد، زیرا، می توان برای آن مورد نقض پیدا کرد و آن در جایی است که حد وسط اعم از دو حد دیگر (اصغر و اکبر)، و حد اکبر هم اعم از حد اصغر باشد. مثال مورد نقض: نتیجه قیاس «بعضی از اجسام انسان نیستند و هر حیوانی جسم است» عبارت است از: «بعضی انسان ها حیوان نیستند»؛ در حالی که این قضیه نادرست است.
مستندات مقاله
...
wikifeqh: سالبه_جزئیه_با_موجبه_کلیه_شکل_چهارم