زیست محیطی، مسائل (environmental issues)
مسائل مربوط به آثار زیان بار فعالیت بشر بر زیست کره، علل ایجاد این آثار، و پیداکردن راه حل های ممکن. جنبش سبز جنبشی سیاسی است که از حفاظتِ محیط زیست پشتیبانی می کند. بعد از انقلاب صنعتی، تقاضای روزافزونِ منابع طبیعی زمین از طرف کشورهای صنعتی و در حال توسعه، بر توازن منابع کرۀ زمین اثر گذاشته است. برخی از این منابع در یک دورۀ زمانی تجدیدپذیرند؛ درختان را می توان دوباره کاشت و مواد غذایی خاک را دوباره به آن افزود؛ اما بسیاری منابع، مانند سوخت های فسیلی و مواد معدنی، تجدیدناپذیرو در خطر نابودی همیشگی اند. به علاوه، بشر مشکلات بسیار دیگری ایجاد می کند که برای خودش، ادامۀ بقای نسلش، و حتی برای گونه های دیگر جانداران نیز خطرناک اند. از آن جمله است جنگل زداییو آلودگی هوا که خسارت زایند، بسیاری از زیست محیط های طبیعی را کاملاً تغییر می دهند، و حتی با تشدید اثر گلخانه ای و گرم شدن جهانی، بر آب و هوای کرۀ زمین اثر می گذارند. آلودگی آببه شدت بر سلامتی و حیات آبی، شامل جمعیت ماهیان، اثر می گذارد و سلامتی انسان را نیز به خطر می اندازد. فعالیت های بشر خسارت های بسیاری به محیط طبیعی وارد می کند و موجب آلودگی زیست محیطی می شود. در حقیقت، ممکن است برخی از آلودگی های زیست محیطی منشأ طبیعی داشته باشند، مثلاً فعالیت آتشفشانی موجب آلودگی های شدید هوا، آب، و تخریب مجموعه های جانوری و گیاهی می شود. از نظر مسائل زیست محیطی، آلودگی محیط زیست ناشی از فعالیت های انسان، به ویژه در حوزۀ منابع انرژی، است. تقاضای کشور های صنعتی که خواهانِ انرژی برای ماشین آلات، تهیۀ گرما، نور، و غیره اند، دایم در حال افزایش است. انرژی الکتریسیته کاربردهای بسیار متنوعی دارد و می توان آن را به طرق گوناگون از منابع انرژی دیگر به دست آورد. سوخت های فسیلی، زغال سنگ، نفت، گاز، و نیروگاه های هسته ای با سوخت اورانیوم از آن جمله اند. همۀ این منابع تجدیدناپذیرند و به علاوه، استخراج، حمل و نقل، بهره برداری، و مواد زاید حاصل منجربه آلودگی های گوناگون می شود. آثار این مواد آلوده کننده، علاوه بر محیط زیست منطقه، پیامدهایی مخرب جهانی نیز دارند.
آثار گستردۀ آلودگی. بسیاری تصور می کنند آلودگی هوا، خاک، و آب اشکال کاملاً مجزّای آلودگی اند، اما هر قسمت از زیست بومجهانی، هوا، آب، و خاک، به قسمت های دیگر و نیز به گیاهان و جانورانی که در محیط زیست زندگی می کنند وابسته است. بنابراین، آلودگی ای که به نظر می رسد فقط بر بخشی از محیط زیست اثر می گذارد، احتمالاً بخش های دیگر را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. مثلاً، به نظر می رسد گازهای خروجی اگزوز وسایط نقلیه یا گازهای اسیدی حاصل از نیروگاه های برق فقط جو اطرافشان را به خطر می اندازد، اما وقتی این مواد به هوا وارد شدند، قبل از آن که به صورت باران های اسیدیبه زمین باز گردند، بادهای غالب ناحیه صدها کیلومتر آن ها را جابه جا می کنند. این امر ممکن است موجب گسترش دامنۀ آثار نامطلوب در منطقه ای وسیع شود. مثلاً، افزایش سطح اسیدیتۀ آب دریاچه ها و رودخانه ها برای ماهیان و دیگر آبزیان مضر است، آسیب فیزیکی به درختان و رُستنی ها موجب تخریب وسیع نواحی جنگلی می شود، افزایش اسیدیتۀ خاک سبب اُفت سطح تولید و کاهش تنوع محصولات کشاورزی می شود، سنگ هایی مانند سنگ آهک که در چشم اندازهای طبیعی و ساختمان ها وجود دارند، براثر باران های اسیدی فرسایش می یابند، و پیامد آن ویرانی برخی از مهم ترین آثار معماری دنیاست. به علاوه، باران های اسیدی، به شکل ذرات معلق در هوا یا ذرّات متصل به دود، موجب مشکلات تنفّسی در انسان می شوند. آلودگی جوّ شمالگان سبب ایجاد غبار قطبیشده است. منشأ این پدیده انتشار ذرّات معلق در هوا، مانند غبار، دوده، و ذرات سولفاته ای است که در ناحیۀ اروپا ایجاد می شوند.
بیابانی شدن. تخریب خاک حاصل خیز بخش فوقانی براثر فرسایش خاک، نتیجۀ فعالیت انسان است و به مشکلی جهانی تبدیل شده است. تصور می شود حدود ۲۵ درصد سطح خشکی های کرۀ زمین، به علت تقاضای فزایندۀ منابع برای جمعیتِ در حال افزایش، در معرض خطر است. این خسارت ها و تخریب ها ناشی از افزایش تقاضا برای غذا و تغییر روش های کشاورزی است. بیابانی شدنِ نواحی وسیع، مانند آنچه در ناحیۀ ساحلدر شمال افریقا اتفاق افتاد، نتیجۀ رواج روش های امروزی کشاورزی به جای روش های سنتی در زمین های حاشیه ای، به منظور تولید محصول کتان و بادام زمینی است. پیامد این عمل ازدست رفتن حاصل خیزی خاک خشک و بیابانی شدن ناحیه بوده است. در دهۀ ۱۹۳۰، تغییر در روش های کشاورزی در ایالت متحده امریکا منجربه ایجاد کاسۀ غبارشد.
آثار گردشگری. مشکلات زیست محیطی فقط به علت افزایش تقاضای منابع طبیعی برای برآوردن نیازهای اولیه بشر ایجاد نمی شود. ثروت و زمان استراحت بیشتر مردم در کشورهای توسعه یافته موجب رونق گردشگری شده است. بنابراین، نواحی اطراف شهر ها که مناظر طبیعی زیبا دارند، براثر استفادۀ بیش از حد و نیز لگدکوبیِ گردشگران در معرض خطرند. همچنین، بسیاری از گردشگران تمایل دارند مکان های جالب تر، چشم اندازها، گونه های زیستی، و حیات وحش دیدنیِ بسیاری از نواحی دورافتادۀ جهان را نیز ببینند و اکنون این مناطق در دسترس و در معرض هجومِ صنعت روبه گسترش گردشگری است.
آگاهی افکار عمومی. نگرانی برای حفظ محیط زیست فقط در اواخر قرن ۲۰ پیدا نشده است. در انگلستان، اولین قانون محدودیتِ استعمال دخانیات در ۱۲۷۳ م وضع شد. در ۱۳۰۶ م، سوزانیدن زغال سنگ در لندن، به سبب آلوده کردن هوا، ممنوع شد. منبع الهام جنبش های زیست محیطی نوین انتشار کتاب بهار خاموش، نوشتۀ راشل کارسون، در ۱۹۶۲ بود. در این کتاب، او به استفاده از حشره کش هایی اعتراض کرد که همۀ حشرات مفید و مضر را ازبین می برند. رفته رفته، آگاهی عموم از مسائل زیست محیطی در مقیاس جهانی افزایش یافت و درنتیجۀ آن، جنبش سبزهاایجاد شد. در اواسط دهۀ ۱۹۶۰، جیمز لاولاک، دانشمند انگلیسی، سی اف سی ها را در جو کشف کرد که منجربه بالارفتن آگاهی دربارۀ آثار مخرب آن ها و نیز آگاهی از تخریب لایۀ اُزون شد. این امر به نگرانی های عمومی دربارۀ محیط زیست افزود. فرضیۀ گایارا نیز همین دانشمند پیش نهاد که براساس آن، زمین اندام واره ای هماهنگ، یگانه، و خودکفاست.
اقدامات بین المللی. در ۱۹۷۲، برنامۀ محیط زیست سازمان ملل متحد(یو اِن ایی پی) برای هماهنگی اقدامات بین المللیِ مراقبت و محافظت از محیط زیست شکل گرفت. در ۱۹۸۵، کنوانسیون وینبرای محافظت از لایۀ اُزون ایجاد شد. هدف این کنوانسیون همکاری بین المللی در زمینۀ تحقیق، مراقبت، و تبادل اطلاعات در زمینۀ نازک شدن لایۀ اُزون بود که ۲۲ کشور آن را امضا کردند. در ۱۹۸۷، مذاکراتِ این کنوانسیون منجربه امضای پروتکل مونترالشد. در ۱۹۹۲، نمایندگان ۱۸۷ کشور در ریو دِ ژانیرو، در کنفرانس سازمان ملل با موضوع محیط زیست و توسعهشرکت کردند. این کنفرانس، معروف به اجلاس رهبران زمین، مهم ترین کنفرانسی بود که تا آن زمان در زمینۀ مسائل زیست محیطی برگزار شده بود. اعضای سازمان ملل توافق نامه ای دربارۀ محفاظت از محیط زیست، جلوگیری از گرم شدن جهانی، حفظ جنگل ها و گونه های در معرض خطر، و بسیاری مسائل زیست محیطی دیگر امضا کردند.
مسائل مربوط به آثار زیان بار فعالیت بشر بر زیست کره، علل ایجاد این آثار، و پیداکردن راه حل های ممکن. جنبش سبز جنبشی سیاسی است که از حفاظتِ محیط زیست پشتیبانی می کند. بعد از انقلاب صنعتی، تقاضای روزافزونِ منابع طبیعی زمین از طرف کشورهای صنعتی و در حال توسعه، بر توازن منابع کرۀ زمین اثر گذاشته است. برخی از این منابع در یک دورۀ زمانی تجدیدپذیرند؛ درختان را می توان دوباره کاشت و مواد غذایی خاک را دوباره به آن افزود؛ اما بسیاری منابع، مانند سوخت های فسیلی و مواد معدنی، تجدیدناپذیرو در خطر نابودی همیشگی اند. به علاوه، بشر مشکلات بسیار دیگری ایجاد می کند که برای خودش، ادامۀ بقای نسلش، و حتی برای گونه های دیگر جانداران نیز خطرناک اند. از آن جمله است جنگل زداییو آلودگی هوا که خسارت زایند، بسیاری از زیست محیط های طبیعی را کاملاً تغییر می دهند، و حتی با تشدید اثر گلخانه ای و گرم شدن جهانی، بر آب و هوای کرۀ زمین اثر می گذارند. آلودگی آببه شدت بر سلامتی و حیات آبی، شامل جمعیت ماهیان، اثر می گذارد و سلامتی انسان را نیز به خطر می اندازد. فعالیت های بشر خسارت های بسیاری به محیط طبیعی وارد می کند و موجب آلودگی زیست محیطی می شود. در حقیقت، ممکن است برخی از آلودگی های زیست محیطی منشأ طبیعی داشته باشند، مثلاً فعالیت آتشفشانی موجب آلودگی های شدید هوا، آب، و تخریب مجموعه های جانوری و گیاهی می شود. از نظر مسائل زیست محیطی، آلودگی محیط زیست ناشی از فعالیت های انسان، به ویژه در حوزۀ منابع انرژی، است. تقاضای کشور های صنعتی که خواهانِ انرژی برای ماشین آلات، تهیۀ گرما، نور، و غیره اند، دایم در حال افزایش است. انرژی الکتریسیته کاربردهای بسیار متنوعی دارد و می توان آن را به طرق گوناگون از منابع انرژی دیگر به دست آورد. سوخت های فسیلی، زغال سنگ، نفت، گاز، و نیروگاه های هسته ای با سوخت اورانیوم از آن جمله اند. همۀ این منابع تجدیدناپذیرند و به علاوه، استخراج، حمل و نقل، بهره برداری، و مواد زاید حاصل منجربه آلودگی های گوناگون می شود. آثار این مواد آلوده کننده، علاوه بر محیط زیست منطقه، پیامدهایی مخرب جهانی نیز دارند.
آثار گستردۀ آلودگی. بسیاری تصور می کنند آلودگی هوا، خاک، و آب اشکال کاملاً مجزّای آلودگی اند، اما هر قسمت از زیست بومجهانی، هوا، آب، و خاک، به قسمت های دیگر و نیز به گیاهان و جانورانی که در محیط زیست زندگی می کنند وابسته است. بنابراین، آلودگی ای که به نظر می رسد فقط بر بخشی از محیط زیست اثر می گذارد، احتمالاً بخش های دیگر را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. مثلاً، به نظر می رسد گازهای خروجی اگزوز وسایط نقلیه یا گازهای اسیدی حاصل از نیروگاه های برق فقط جو اطرافشان را به خطر می اندازد، اما وقتی این مواد به هوا وارد شدند، قبل از آن که به صورت باران های اسیدیبه زمین باز گردند، بادهای غالب ناحیه صدها کیلومتر آن ها را جابه جا می کنند. این امر ممکن است موجب گسترش دامنۀ آثار نامطلوب در منطقه ای وسیع شود. مثلاً، افزایش سطح اسیدیتۀ آب دریاچه ها و رودخانه ها برای ماهیان و دیگر آبزیان مضر است، آسیب فیزیکی به درختان و رُستنی ها موجب تخریب وسیع نواحی جنگلی می شود، افزایش اسیدیتۀ خاک سبب اُفت سطح تولید و کاهش تنوع محصولات کشاورزی می شود، سنگ هایی مانند سنگ آهک که در چشم اندازهای طبیعی و ساختمان ها وجود دارند، براثر باران های اسیدی فرسایش می یابند، و پیامد آن ویرانی برخی از مهم ترین آثار معماری دنیاست. به علاوه، باران های اسیدی، به شکل ذرات معلق در هوا یا ذرّات متصل به دود، موجب مشکلات تنفّسی در انسان می شوند. آلودگی جوّ شمالگان سبب ایجاد غبار قطبیشده است. منشأ این پدیده انتشار ذرّات معلق در هوا، مانند غبار، دوده، و ذرات سولفاته ای است که در ناحیۀ اروپا ایجاد می شوند.
بیابانی شدن. تخریب خاک حاصل خیز بخش فوقانی براثر فرسایش خاک، نتیجۀ فعالیت انسان است و به مشکلی جهانی تبدیل شده است. تصور می شود حدود ۲۵ درصد سطح خشکی های کرۀ زمین، به علت تقاضای فزایندۀ منابع برای جمعیتِ در حال افزایش، در معرض خطر است. این خسارت ها و تخریب ها ناشی از افزایش تقاضا برای غذا و تغییر روش های کشاورزی است. بیابانی شدنِ نواحی وسیع، مانند آنچه در ناحیۀ ساحلدر شمال افریقا اتفاق افتاد، نتیجۀ رواج روش های امروزی کشاورزی به جای روش های سنتی در زمین های حاشیه ای، به منظور تولید محصول کتان و بادام زمینی است. پیامد این عمل ازدست رفتن حاصل خیزی خاک خشک و بیابانی شدن ناحیه بوده است. در دهۀ ۱۹۳۰، تغییر در روش های کشاورزی در ایالت متحده امریکا منجربه ایجاد کاسۀ غبارشد.
آثار گردشگری. مشکلات زیست محیطی فقط به علت افزایش تقاضای منابع طبیعی برای برآوردن نیازهای اولیه بشر ایجاد نمی شود. ثروت و زمان استراحت بیشتر مردم در کشورهای توسعه یافته موجب رونق گردشگری شده است. بنابراین، نواحی اطراف شهر ها که مناظر طبیعی زیبا دارند، براثر استفادۀ بیش از حد و نیز لگدکوبیِ گردشگران در معرض خطرند. همچنین، بسیاری از گردشگران تمایل دارند مکان های جالب تر، چشم اندازها، گونه های زیستی، و حیات وحش دیدنیِ بسیاری از نواحی دورافتادۀ جهان را نیز ببینند و اکنون این مناطق در دسترس و در معرض هجومِ صنعت روبه گسترش گردشگری است.
آگاهی افکار عمومی. نگرانی برای حفظ محیط زیست فقط در اواخر قرن ۲۰ پیدا نشده است. در انگلستان، اولین قانون محدودیتِ استعمال دخانیات در ۱۲۷۳ م وضع شد. در ۱۳۰۶ م، سوزانیدن زغال سنگ در لندن، به سبب آلوده کردن هوا، ممنوع شد. منبع الهام جنبش های زیست محیطی نوین انتشار کتاب بهار خاموش، نوشتۀ راشل کارسون، در ۱۹۶۲ بود. در این کتاب، او به استفاده از حشره کش هایی اعتراض کرد که همۀ حشرات مفید و مضر را ازبین می برند. رفته رفته، آگاهی عموم از مسائل زیست محیطی در مقیاس جهانی افزایش یافت و درنتیجۀ آن، جنبش سبزهاایجاد شد. در اواسط دهۀ ۱۹۶۰، جیمز لاولاک، دانشمند انگلیسی، سی اف سی ها را در جو کشف کرد که منجربه بالارفتن آگاهی دربارۀ آثار مخرب آن ها و نیز آگاهی از تخریب لایۀ اُزون شد. این امر به نگرانی های عمومی دربارۀ محیط زیست افزود. فرضیۀ گایارا نیز همین دانشمند پیش نهاد که براساس آن، زمین اندام واره ای هماهنگ، یگانه، و خودکفاست.
اقدامات بین المللی. در ۱۹۷۲، برنامۀ محیط زیست سازمان ملل متحد(یو اِن ایی پی) برای هماهنگی اقدامات بین المللیِ مراقبت و محافظت از محیط زیست شکل گرفت. در ۱۹۸۵، کنوانسیون وینبرای محافظت از لایۀ اُزون ایجاد شد. هدف این کنوانسیون همکاری بین المللی در زمینۀ تحقیق، مراقبت، و تبادل اطلاعات در زمینۀ نازک شدن لایۀ اُزون بود که ۲۲ کشور آن را امضا کردند. در ۱۹۸۷، مذاکراتِ این کنوانسیون منجربه امضای پروتکل مونترالشد. در ۱۹۹۲، نمایندگان ۱۸۷ کشور در ریو دِ ژانیرو، در کنفرانس سازمان ملل با موضوع محیط زیست و توسعهشرکت کردند. این کنفرانس، معروف به اجلاس رهبران زمین، مهم ترین کنفرانسی بود که تا آن زمان در زمینۀ مسائل زیست محیطی برگزار شده بود. اعضای سازمان ملل توافق نامه ای دربارۀ محفاظت از محیط زیست، جلوگیری از گرم شدن جهانی، حفظ جنگل ها و گونه های در معرض خطر، و بسیاری مسائل زیست محیطی دیگر امضا کردند.
wikijoo: زیست_محیطی،_مسایل