زنگ گندم

زَنگ گَندُم یا زنگ سیاه گندم یا زنگ سیاه ساقه گندم نام نوعی بیماری غلات است که عامل آن قارچ زنگ گندم ( Puccinia graminis ) می باشد. [ ۵]
تخمین زده می شود که ۸۰ درصد انواع گندم کشت شده در آسیا و آفریقا در برابر آفت این قارچ آسیب پذیر باشد. این آفت عمدتاً با کمک باد مسافت های طولانی در طول قاره ها را طی می کند. [ ۶]
زنگ سیاه ساقه یکی از بیماری های شناخته شده غلات است. تقریباً در تمامی مناطقی که این محصول کشت می شوند وجود دارد. Puccinia graminis tritici گندم، پوکسینیا P. g. avenae یولاف، و گونه پوکسینیا P. g. secalis چاودار را آلوده می کند. علائم بیماری بیشتر روی ساقه وغلاف برگ ها ظاهر می شود پهنک برگ و خوشه ها نیز ممکن است آلوده شوند. اسپور روی میزبان های مختلف غلات تولید می شود. یوریدیوسپورها در داخل تاول ها یوریدیا توسعه یافته پس از مدتی روپوست ( اپیدرم ) را پاره کرده، توده ای از اسپورهای قهوه ای مایل به قرمز آشکار می شوند. تاول های زنگ نواری بزرگتر است.
یوریدیا بیضی شکل یا کشیده و بافت اپیدرم در اطراف آن ها پاره شده است. تاولها ممکن است در هر دو سطح زیرین و رویی برگ ظاهر شوند. یوریدیوسپورهای P. graminis قهوه ای مایل به قرمز، تخم مرغی شکل، با زواید خار مانند هستند. تولید اسپور تا زمانی که گیاه به مرحله رسیدن نزدیک می شوند ادامه می یابد. با شروع مرحله رسیدن گیاه تولید یوریدیوسپور کاهش می یابد. در این زمان تلیوسپورها درون تلیا که در محل یوریدیها در سایر قسمتها تشکیل می شود، به وجود می آیند. تلیوسپورها دو سلولی، تقریباً سه گوش و به رنگ قهوه ای تیره هستند. تلیوسپور قسمتی از پایه خود را همراه داشته، دارای دیواره ضخیم است. سلول انتهایی گرد یا نسبتاً نوک دار است. تلیوسپورها اغلب اپیدرم را پاره کرده از ان خارج می شوند. در طول زمستان تلیوسپورها در بافت گیاهی باقی مانده یا ممکن است با تولید بازیدیوسپور، به صورت اولین مرحله تولید مثل جنسی به سرببرند. زرشک معمولی Berberis vulgaris گونه های جنس ماهونیا Mahonia میزبآن های واسط برای Puccinia graminis هستند.
باد، یوریدیوسپورهای زنگ سیاه غلات را به مناطق دوردست منتقل می کند. در طی دوره رشد گیاهان میزبان، چرخه های تولید یوریدیا هر ۲۱–۱۴ روز تکرار شده، موجب پخش سریع بیماری در مناطق وسیع می گردد. این بیماری به همراه زنگ قهوه ای شدیداً مورد توجه متخصصان بیماری شناسی گیاهی، اصلاح نباتات وسایر دانشمندان است. در گذشته پیدایش نژادهای فیزیولوژیک جدید از طریق تولید مثل جنسی، روی میزبان واسط، زرشک، باعث کاهش شدید محصول می شد و کارایی ارقام مقاوم را کاهش می داد. در صورت وجود اپیدمی در مرحله سنبله مبارزه انجام شود.