زبان نیاهندواروپایی

زبان نیا - هندو - اروپایی ( به انگلیسی: Proto - Indo - European ) زبانی فرضی و بازسازی شده به صورت گزینشی بر پایه برخی قوانین آواشناسی است. برخی این زبان را همان اوستایی کهن ( زبان گاثاها ) می دانند و سانسکریت کهن سیمای اندکی نوین تر آن شمرده می شود. یکی از نشانه های پسینی بودن این زبان در برابر اوستایی کهن، خود واژه سانسکریت است که برابر با پیراسته، پرداخته، ویراسته، بهبود یافته است. [ ۱] [ ۲]
در سال ۲۰۰۳ میلادی بر روی ۸۷ زبان و ۲٬۴۴۹ آیتم واژگانی واکاوی ای انجام شد تا تاریخ انشقاق زبان نخستین مشخص شود. نتیجهٔ زمانی پیرامون ۷٬۸۰۰ تا ۹٬۸۰۰ سال پیش را مشخص کرد از نظر زمانی با فرضیهٔ آناتولیایی مطابقت دارد.
در تلاشی آغازین، مارکوس زوئریوس وان بوکس هورن زبانشناس و دانشمند هلندی بود که زبانی پیشگام را مادر برخی زبان های آسیایی و اروپایی دانست و آن را زبان سکایی شناسایی کرد. [ ۳] [ ۴] این سرآغازی بر دانش زبانشناسی بر پایۀ جستجو برای بازسازی یا کشف یک زبان مشترک بود. در سال ۱۶۴۷ این اندیشه پیش کشیده شد و زبان سکایی سرچشمۀ یگانه یک خانواده زبانی به شمار آمد. [ ۵] این خانواده عبارت بود از: هلندی، آلبانیایی، یونانی، لاتین، فارسی و آلمانی. در ۱۶۵۴ او زبانهای اسلاوی، سلتی و بالتیک را هم به این خانواده افزود. دو سده پس از این، یکی از جغرافی دانان نامدار و از پژوهشگرانِ دانمارکی به نام کنراد مالت برون که نقشی اساسی در گسترش این دانش دارد، نامِ هندوژرمنی ( Indogermanisch ) را در سال ۱۸۱۰ برای این مفهوم به کار برد؛ نخست به فرانسوی[ ۶] به کار برد و سپس آلمانی آن[ ۷] روایی یافت؛ نامی که امروزه نیز در زبان علمی استاندارد آلمانی بدان خوانده می شوند. سه سال پس از مالت - برون، یک پزشک و فیزیکدان انگلیسی، توماس یانگ همین خانواده زبانی را هندواروپایی، و دو سال بعد زبانشناس دانمارکی، راسموس راسک، به یاد یافث برادر سام در آیین یهود، یافثی نامید. کمی دیگر از سوی زبانشناس آلمانی، فریدریش اشمیتهنر[ ۸] زبان های هندی - توتی [ ۹] و دیگر زبانشناس آلمانی و پیشگام در گویش شناسی، فریدریش پوت، هندوکِلتی ( هندوسلتی ) نیز نام گرفت. فیلسوف و زبانشناس آلمانی، ویلهلم فون هومبولت زبان های سانسکریتی نامید و زبانشناس پیشگام ایتالیایی، گراتسیادیو ایسایا آسکولی، نام آریااروپایی را انتخاب نمود. سرانجام ماکس مولر، زبانشناس، خاورشناس و بنیادگذار هندپژوهی نوین آنها را خانواده زبان های آریایی نامید[ ۱۰] . کمی پس از وی نیز زبانشناس بلژیکی اونوره شَوه[ ۱۱] نام آریاک[ ۱۲] ( آریایی ) را برگزید. [ ۱۳] از آنجا که این واژه را کنت دو گوبینو در کتابی نامدار و پرسروصدا دربارهٔ یکسان نبودن نژادها ( ۱۸۵۴ ) به کار برد و در آینده، ریشه پیدایش جهان بینی نژادپرستانه و نازی ها و فاشیسم را به اندیشه های وی پیوند دادند، پس از شکست آلمان در جنگ دوم جهانی در سالهای پایانی سده بیستم، به گونه تابویی سیاسی - فرهنگی با آن برخورد گردید و انجمن های دانشگاهی و پژوهشی نیز این رویه را ناگزیر پیمودند. [ ۱۴] ، زبان نامبرده نیای فرضی زبان های هندواروپایی است که، نیای مردمان ایرانی، آریاییان هند، آناتولیایی های باستان ( مانند لوویان، لیدیان، هیتیان و . . . ) و آریاییان اروپا با آن گفتگو می کردند. هرچند از پذیرش وجود این زبان در میان زبان شناسان یک سده می گذرد، اما در شیوۀ بازسازی آن اختلاف وجود دارد.