زبان قره قالپاقی

قره قالپاقی ( Qaraqalpaq tili ) یک زبان ترک تبار است که قره قالپاق ها در قره قالپاقستان در شمال غربی ازبکستان بدان گفتگو می کنند. این زبان دارای دو گویش شمال شرقی و جنوب غربی است. قره قالپاقی از قزاقی و ازبکی تأثیر فراوانی پذیرفته است. قره قالپاقی به شاخه قبچاقی ترکی تعلق دارد و بنابراین به قزاقی بسیار نزدیک است و این دو دارای فهم متقابل نسبی هستند. [ ۳]
قره قالپاقی عضوی از شاخه قبچاقی خانواده زبان های ترکی و هم خانواده با تاتاری، قموقی، نوقایی و قزاقی است. به دلیل نزدیکی آن با ازبکی، بیشتر واژگان و دستور زبان آن تحت تأثیر ازبکی هستند. قره قالپاقی همانند بیشتر زبان های ترکی دارای هماهنگی واکه ای و زبانی پیوندی و بدون جنس دستوری است. ترتیب واژگان آن در جمله معمولاً به صورت نهاد - مفعول - فعل است.
قره قالپاقی بیشتر در جمهوری خودمختار قره قالپاقستان در کشور ازبکستان گفتگو می شود. حدود ۲٬۰۰۰ نفر در افغانستان و جمعیت های کوچکتری در روسیه، قزاقستان، ترکیه و سایر نقاط جهان نیز به قره قالپاقی سخن می گویند.
قره قالپاقی در جمهوری خودمختار قره قالپاقستان وضعیت رسمی دارد.
اتنولوگ دو گویش شمال شرقی و جنوب غربی را برای قره قالپاقی برمی شمرد. در گویش جنوب غربی تلفظ /چ/ برابر با /ش/ شمال شرقی است.
قره قالپاقی دارای ۲۱ همخوان بومی و ۴ همخوان غیربومی است که از آن ها در وام واژگان استفاده می کند. صداهای غیربومی در کمانک هستند.
bir 1, eki ۲, úsh 3, tórt 4, bes 5, altı ۶, jeti 7, segiz 8, toǵıs 9, on 10, júz 100, mıń ۱۰۰۰
قره قالپاقی تا سال ۱۹۲۸ به خط عربی و فارسی، از ۱۹۲۸ تا ۱۹۴۰ به خط لاتین ( با حروف اضافی ) و پس از آن تا ۱۹۹۱ و فروپاشی شوروی به سیریلیک نوشته می شد. در پی استقلال ازبکستان در سال ۱۹۹۱، تصمیم گرفته شد که خط سیریلیک رها شود و الفبای لاتین دوباره به کار گرفته شود. گرچه استفاده از الفبای لاتین در تاشکند بسیار گسترده است، این الفبا در قره قالپاقستان به طور کامل جا نیفتاده است.
الفباهای سیریلیک و لاتین با تلفظشان در IPA در زیر آورده شده اند. حروف سیریلیک بدون برابر لاتین با ستاره مشخص شده اند. آخرین تغییرات در الفبای قره قالپاقی در سال ۲۰۱۶ انجام شد که به جای حروف آپاستروف دار ( ' ) ، حروف اکسان اگودار ( ´ ) معرفی شدند. [ ۴] در پی این تغییر الفبای قره قالپاقی با الفباهای ازبکی و قزاقی از این نظر همسو شد.