زبان اورارتویی

اورارتویی، وانیک و ( در متون کهن تر ) چلدیان ( خلدیان یا هلدیان ) نام های رایجی هستند که برای زبانی که توسط مردم امپراتوری اورارتو در حومه دریاچه وان به پایتختی شهری در نزدیکی شهر کنونی وان و در بلندی های ارمنستان که امروزه در شرق آناتولی در ترکیه کنونی، زندگی می کردند، استفاده می شود. [ ۱] احتمالاً توسط اکثریت مردم اطراف دریاچه وان و امتداد دره زاب به سمت بالا مورد استفاده بوده است. [ ۲]
نخستین اشاره ها به زبان اورارتویی به قرن نهم پیش از میلاد برمی گردد و در سال ۵۸۵ پیش از میلاد پس از سقوط امپراتوری اورارتویی متوقف می شود. [ ۳] که باید با زبان ارمنی جایگزین شده باشد. [ ۴] ممکن است در دوران حکومت هخامنشیان بوده است[ ۵] هرچند که تنها در قرن پنجم میلادی نخستین نمونه های نوشته شده زبان ارمنی پدیدار می شود. [ ۶] آنچه مشخص است رگهٔ خاصی از زبان اورارتویی در زبان ارمنی وجود داشته و تاکنون نیز بخشی از آن حفظ شده است.
اورارتویی یک زبان کنایی، پیوندی است که نه با زبان های سامی و نه زبان های هند و اروپایی نزدیکی ندارد و به خانواده هورواورارتویی وابسته است که تنها هم خانواده آن زبان هوری است. [ ۷] قواعد هر دو زبان یکی است و در هنگام صرف نام ها، پسوندهایی که به نام اضافه می شود در هر دو زبان یکسان است. در بسیاری از کتیبه های یافت شده در منطقه امپراتوری اورارتویی با خط میخی و دبیره آشوری نوشته شده است. ادعا شده است[ ۸] که اورارتویی یک الفبای جدا گانه هیروگلیفی داشته است اما این ادعا تا کنون بی پایه مانده است.
ایگور دیاکونوف باور دارد زبان های هورواورارتویی به زبان های قفقازی شمال شرقی ( مثل لزگی و آوار و… ) وابستگی دارد. [ ۹]
اینگونه به نظر می رسد که ارمنی ها به همان منطقه جغرافیایی مانند اورارتوها حرکت کردند. بعد از اینکه مردم کهن اورارتویی زبان ارمنی را گرفتند، داریوش پادشاه هخامنشی در کتیبه کهن بیستون نام آن منطقه را ارمنستان ذکر کرد. [ ۱۰]