زامبیا

زامْبیا (Zambia)
زامْبیا
موقعیت. جمهوری زامبیا در مرکز جنوبی قارۀ افریقا واقع است. از شمال به کشورهای کنگو کینشاسا (زئیر) و تانزانیا، از شرق به مالاوی، از جنوب به موزامبیک، زیمبابوه، و نامیبیا، و از غرب به آنگولا محدود شده است. این کشور، که از هر سو در خشکی محصور است، ۷۵۲,۶۱۵ کیلومتر مربع مساحت دارد و شهر لوزاکاپایتخت آن است.سیمای طبیعی. کشور زامبیا تَختالیوسیع یا فلاتی ناهموار است که به وسیلۀ درّه های ژرفی چند قطع می شود و ارتفاع میانگین آن به ۹۰۰ تا ۱,۳۷۰ متر می رسد. بخشی از درّۀ کافت بزرگافریقا مرز این سرزمین و کشور تانزانیا را تشکیل می دهد و کوه نیئیکا، در مرز مالاوی، با ارتفاع ۲,۱۶۴ متر بلندترین نقطۀ زامبیا به شمار می آید. این کشور سرچشمۀ رودخانۀ عظیم زامبزی، چهارمین رود بزرگ افریقا است. این رودخانه با درازای ۲,۷۳۵ کیلومتر، از فلات لوآندادر شرق کشور آنگولا سرچشمه می گیرد، در شمال شهر مرزی زامبزی به کشور زامبیا وارد می شود و از میان دره ای ژرف تا مرز نامیبیا به سوی جنوب جریان می یابد؛ سپس به سوی مشرق متوجه می شود و پس از تشکیل بخشی از مرز کشور نامیبیا و نیز تشکیل آبشار ویکتوریا، از کنار شهر مرزی لیوینگستونمی گذرد. رودخانۀ زامبزی ضمن عبور از دریاچۀ سدّ کاریبا، که با درازای ۲۸۲ کیلومتر از طویل ترین دریاچه های مصنوعی جهان است، کشورهای زامبیا و زیمبابوه را ازهم جدا می کند و پس از آمیختن با رود لوانگوابه کشور موزامبیک وارد می شود. رودخانۀ کافوئه، که از شمال به جنوب روان است، پس از عبور از پارک حفاظت شدۀ کافوئه از جنوب شهر لوزاکا می گذرد و به رودخانۀ مرزی زامبزی می ریزد. رودخانۀ لوانگوا در نواحی شرقی زامبیا از شمال به جنوب روان است و سومین رود بزرگ این کشور به حساب می آید. این رود از ارتفاعات جنوبی درّۀ کافت بزرگ سرچشمه می گیرد و روبه جنوب غربی از میان پارک های حفاظت شدۀ لوانگوای شمالی و جنوبی می گذرد و در نقطۀ مشترک مرزی زامبیا، زیمبابوه، و موزامبیک به رودخانۀ بزرگ زامبزی می پیوندد. زامبیا از پرآب ترین نواحی افریقای مرکز جنوبی است و دریاچه ها و رودخانه های متعددی دارد. برخی از دریاچه های مهم این کشور عبارت اند از دریاچۀ مرزی تانگانیکا، در مرز مشترک سه کشور زامبیا، تانزانیا، و کنگوکینشاسا (زئیر)؛ دریاچۀ ام وِرودر مرز کنگو کینشاسا؛ دریاچۀ بانگوئئولو(۹,۸۴۲ کیلومتر مربع)؛ و دریاچۀ ام وِرو وانتیپادر شمال. زامبیا به نُه استان تقسیم می شود و شهرهای مهم آن عبارت اند از لوزاکا، اِندولا، چیپاتا، کاساما، و لیوینگستون. اقلیم زامبیا مدارگانی مایل به نیمه استوایی است و سه فصل متمایز دارد: فصل خنک و خشک که از اردیبهشت تا مرداد به درازا می کشد؛ پس از آن موسم بسیار گرم و خشک فرا می رسد که تا آبان ادامه دارد و به دنبال آن فصل بارندگی آغاز می شود که از آبان تا فروردین به طول می انجامد. میانگین دمای شهرهای لوزاکا و اندولا در دی ماه۲۱.۱ درجۀ سانتی گراد، در تیرماه به ترتیب۱۶.۱ و ۱۵ درجۀ سانتی گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن ها به ۸۳۶ و ۱,۲۹۳ میلی متر بالغ می شود. بیشتر اراضی کشور زامبیا از جنگل و علف های ساوانایی پوشیده شده و بزرگ ترین و انبوه ترین جنگل های آن، که عمدتاً از گیاهانی چون پاپیروس و درخت ساج تشکیل شده است، در نواحی جنوب غربی کشور جا دارند و جانوران گوناگونی چون زرافه، فیل، پلنگ، ببر، و شیر نمونه هایی از حیات وحش این کشور به حساب می آیند.
اقتصاد. بیشترین نیروی کار زامبیا به کشاورزی اشتغال دارند و محصولات آن عمدتاً در بازارهای داخلی به مصرف می رسد. فرآورده هایی که به بازارهای خارج صادر می شود نیز از کشتزارهای اروپاییان ساکن زامبیا تأمین می شود که تنباکو، نیشکر، پنبه، و بادام زمینی از آن جمله اند. ذرت، ارزن، و مانیوک (کاساوا) و انواع سبزیجات، که بومیان زامبیا کشت می کنند، نیز به مصرف داخلی می رسند. گله داری به پرورش دام های اهلی منحصر است که آن هم به سبب وجود مگس تسه تسه بسیار محدود و ناچیز است. جنگل های جنوب غربی، رفته رفته پاک سازی شده و در بعضی جاها به جای آن ها نهال های جدید کاشته اند. صنعت شیلات این کشور نیز به صید ماهی از دریاچه ها و رودخانه های داخلی منحصر است. استخراج مس ازجمله منابع مهم زیرزمینی زامبیا است که در اقتصاد این کشور نقش مهمی دارد و آن را در ردیف پنجمین تولیدکنندۀ مسِ جهان قرار داده است؛ درآمد حاصل از این محصول به مصرف برنامه های عمرانی و آبادانی کشور می رسد و کوبالت، نقره، طلا و سنگ های گران بها از دیگر کانی های ارزشمند این کشورند. با این که نیروی برقابیدر این کشور بسیار فراوان است، ولی از استخراج زغال سنگ و استفاده از آن نیز غفلت نشده و بعضی از نیروگاه های حرارتی و تأسیسات دیگر را با این سوخت به گردش درآورده اند. تولید مصنوعات مسی، نساجی، لاستیک اتومبیل، کود و مواد منفجره و نیز پالایش نفت وارداتی از تانزانیا، از دیگر فعالیت های صنعتی زامبیا محسوب می شوند. میزان الکتریسیتۀ تولید شده در این کشور حدود ۷میلیارد کیلووات ساعت، و مصرف سرانۀ آن ۵۴۵ کیلووات ساعت است، که از این لحاظ یکی از صادرکنندگان بزرگ نیروی الکتریسیته به کشورهای همسایۀ خود به شمار می آید. مساحت اراضی زیر کشت زامبیا ۵.۵میلیون هکتار است و ۷۰ درصد از نیروی کار کشور مذکور در این بخش مشغول اند. مساحت جنگل های زامبیا ۳۱میلیون هکتار یا۴۲.۲ درصد وسعت کل کشور است و تولید چوب و الوار آن به ۸میلیون متر مکعب می رسد.
حکومت و سیاست. حکومت زامبیا جمهوری چندحزبی با یک نهاد قانون گذاری به نام مجلس ملی، است. بنابر قانون اساسی ۱۹۹۶، مجلس ملی آن ۱۵۰ نمایندۀ انتخابی دارد که برای مدت پنج سال به این سمت برگزیده می شوند. رئیس جمهور، عالی ترین مقام اداری و اجرایی کشور، نیز برای یک دورۀ پنج ساله انتخاب می شود و تشکیل هیئت دولت از وظایف اوست.
مردم و تاریخ. جمعیت زامبیا حدود ۱۳,۰۴۶,۵۰۸ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۱۷.۳ نفر در کیلومتر مربع می رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور۱.۶ درصد است و حدود ۵۰ درصد از جمعیت آن را اقوام بمبا و تونگا تشکیل داده اند. ۵۰ تا ۷۵ درصد از مردم آن مسیحی اند و ۶۵ درصد از آنان در روستاها به سر می برند. زبان رسمی آنان انگلیسی است. زامبیا زیستگاه کهن ترین انسان هاست، ولی بیشتر گروه های قومی امروزی در قرن ۱۷ از شمال به این سرزمین وارد شده اند. سوداگران عرب در پایان قرن ۱۹ برای خریدوفروش برده از شرق به این کشور وارد شدند و دیوید لیوینگستن اسکاتلندی نخستین اروپایی بود که در کتاب خود از زامبیا یاد کرد و در ۱۸۵۵ نیز آبشار معروف ویکتوریا را شناسایی و نام گذاری نمود. مدتی بعد سسیل رودزبه نمایندگی از طرف کمپانی انگلیسی افریقای جنوبی از مرزهای جنوبی زامبیا وارد شد و با بومیان به دادوستد پرداخت. زامبیا در ۱۹۱۱ به رودزیای شمالی موسوم شد و شهر لیوینگستن به پایتختی آن انتخاب گردید. انگلیسی هایی که در گوشه و کنار این سرزمین سکونت داشتند و به اکتشاف و استخراج مس سرگرم بودند، در ۱۹۲۴ آن را به تحت الحمایگی بریتانیا درآوردند. پس از جنگ جهانی دوم جنبش های ملی گرایانه و استقلال طلبانۀ مردم این سرزمین آغاز شد و در ۱۹۵۳ به فدراسیونی مرکب از رودزیای جنوبی و نیاسالند(زیمبابوه و مالاوی امروزی) پیوست. این فدراسیون در ۱۹۶۳ منحل شد و زامبیا در ۲۴ اکتبر ۱۹۶۴ به استقلال کامل رسید و کِنِت کائوندابه سمت نخستین رئیس جمهور کشور انتخاب شد و نام آن را از رودزیای شمالی به زامبیا، سرچشمۀ رودخانۀ بزرگ زامبزی، تغییر داد.