ریوند

شهر ( یا قریه کبیره ) ریوند، در شمال غربی نیشابور، که در مسیر راه نیشابور به مهرجان ( یا مهرگان ) و اسفراین واقع بوده و بر اساس مسافت شمار قدیم، از شهر نیشابور، یک مرحله، فاصله داشته است. در «صورةالارض» ابن حوقل، از ریوند در شمار شهرهای بیست گانه نیشابور قرن چهارم هجری نام برده شده و به موقعیت این شهر ( قریه کبیره ) در نزدیک نیشابور و میان ولایت های توس و جوین و همراستای راونج اشاره شده است.
موقعیت جغرافیای کنونی:
شهر ریوند هم اکنون در ۳۰ کیلومتری جاده سبزوار - تهران قرار گرفته است. همسایگان آن از شمال روستاهای زردکوه، فشتنق و کیف از جنوب نامن، باشتن، تاج آباد، فیض آباد و حسین آباد از شرق استیر و از غرب مهر می باشند.
شهر ( یا قریه کبیره= روستای بزرگ ) ریوند، مرکز ربع یا بخش ریوند نیشابور قدیم بوده است. ربع ریوند، یکی از بخش های چهارگانه نیشابور قدیم است که گستره آن از یک سو به مسجد جامع در مرکز شهر نیشابور و از سه سوی دیگر به مرزهای ولایت های طوس، بیهق و بشت می رسیده. شهر ریوند در دوره اسلامی، مسجد جامعی بزرگ و خانقاهای بسیار داشته است. «معدن فیروزه نیشابور» نیز در ناحیه ریوند قرار داشته و از شناسه های این ناحیه به شمار می آید.
در معجم البدان به دو تن از دانشورزان ریوند اشاره شده است؛ یکی، أبوسعید سهیل بن أحمد بن سهل الریوندی النیسابوری ( دانشمند علوم حدیث، متوفی ۳۵۰ق ) و دیگری، محمد بن الحسن بن علی بن عبدالرحمن ابن التیلویه أبوالفضائل المعینی الریوندی الفجکشی ( دانشمند لغت شناس و ادیب، متوفی ۵۳۷ق ) است. در «تاریخ نیشابور» ابوعبدالله حاکم نیز از سه تن مشایخ مؤلف اهل حدیث به نام های ابراهیم بن احمد بن محمد بن عبدالله ریوندی، سهل بن احمد بن سهل ریوندی - ابوسعید مزکّی - و محمد بن احمد بن هارون ریوندی - ابوبکر شافعی نیشابوری - یاد شده است. همچنین حاکم، سه تن دیگر از اهالی سرشناس ریوند را بدین شرح یاد می کند: «در اولِ اسلام، حکّام ماوراءالنهر، سه برادر بودند: محمد و عطریف و مسیّب، هر سه از ریوند. هر یک، در آن مملکت، درم و دینار بسیار زدند و آثار آن پیداست. »

و شهری است در شمال غربی نیشابور و همچنین نام یکی از بخش های چهارگانه دشت نیشابور، ریوند نام داشته که در غرب و شمال غربی دشت، گسترده می شده است. این نام، امروز بر دهستان ریوند در بخش مرکزی شهرستان نیشابور، خودنمایی می کند و همچنین نام گسلی است. گسل ریوند در شمال غربی دشت نیشابور و در میان نیشابور و اسفراین قرار دارد. از ریوند نیشابور شخصیت های فرهنگی چندی برخاسته اند. ابوعبدالله حاکم، در کتاب تاریخ نیشابور، از سه تن مشایخ مؤلف حدیث نگار ریوند به نام های ابراهیم بن احمد بن محمد بن عبدالله ریوندی، سهل بن احمد بن سهل ریوندی - ابوسعید مزکّی - و محمد بن احمد بن هارون ریوندی - ابوبکر شافعی نیشابوری - یاد کرده است. همچنین یاقوت حموی، در کتاب معجم البلدان دربارهٔ دو تن از دانشورزان ریوند؛ أبوسعید سهیل بن أحمد بن سهل الریوندی النیسابوری ( دانشمند علوم حدیث، متوفی ۳۵۰ق ) و محمد بن الحسن بن علی بن عبدالرحمن ابن التیلویه أبوالفضائل المعینی الریوندی الفجکشی ( دانشمند لغت شناس و ادیب، متوفی ۵۳۷ق ) نوشته است. حاکم، سه تن دیگر از اهالی سرشناس ریوند را چنین یاد می کند: �در اولِ اسلام، حکّام ماوراءالنهر، سه برادر بودند: محمد و عطریف و مسیّب، هر سه از ریوند. هر یک، در آن مملکت، درم و دینار بسیار زدند و آثار آن پیداست. �

۱ ) Rheum palllmatum L. که به فرانسوی Rhubarbe palmee گفته می شود و ساقه زیرزمینی و بیخ آن همان ریوند چینی معروف است که بیش از سایر اعضای گیاه مستعمل در طب سنتی است . این گونه در چین در مناطق Kokonor و Szechwan میروید . به هندی روند چینی نامیده می شود.
۲ ) Rheum officinale Baillon که به فرانسوی Rhubarbe officinale گویند . ساقه زیر زمینی این گونه نیز در طب سنتی مستعمل است وبه عنوان مسهل مصرف می شود. ولی از نظر خواص و مصرف در درجه بعد از گونه قبلی قرار دارد. این گونه نیزدرچین درمنطقه Szechwan می روید و ساقه زیر زمینی آن را نی رویند چینی میگویند.
۳ ) Rheum emodi Wall که در هندوستان می روید از نظر دارویی دردامپزشکی مصرف دارد و به ریوند هندی معروف است. و Rheum rhaponticum L . که به فرانسوی Rhubarbe anglais گفته میشود نیز مصرف دامپزشکی دارد.
۴ ) گونه های زینتی و غیر دارویی که دمبرگهای ضخیم و دارز و قرمز رنگ آنها به مصرف غذایی و تهیه شربت و خورش می رسد به فارسی به طور کلی ریواس گفته می شود نام علمی این گونه هاRheu undulatum L. و به فرانسوی Rhubarbe ondulee گفته می شود و Rheum compactum L که به فرانسوی Rheum Ribes L. است که در کوهستانهای ایران از جمله در دره توچال ، شرستانک ، کرج ، حصاربند ، کوهای اراک ، اشتران کوه ، گنج نامه ، کردستان ، تفرش ، خراسان ، ازربایجان بن خوی و تبریز ، افشار ، دشت ارژن فراس ، راجرد قم و بلوچستان به طور خودرو می روید. سه گونه اخیر در ایران کاشته می شوند و به عنوان سبزی به نام ریواس برای استفاده از برگهای گوشی آن در بازار عرضه می شود.
● مشخصات
ریواس یا راوند گیاهی است چند ساله دارای ساقه ای بلند تا یک متر و بیشتر ، ساقه زیرزمینی متورم و ضخیمی دارد . برگهای آن بزرگ ، پهن ، پنجه ای ، کناره آنها دندانه دار است و به صورت مجتمع در قسمت قاعده گیاه قرار دارند ، دمبرگها دراز و گوشتی و قرمز ارغوانی هستند. ساقه های مولد گل از درون انبوه برگها خارج شده و به ۳ – ۲ متر ممکن است برسند در قسمت فوقانی محور این ساقه ها گلهای خوشه ای به رنگ سبز مایل به زرد و مایل به قرمز ظاهر می شود .
تکثیر ریواس و ریوند از طریق کشت بذر ولی معمولا با کشت سوش گیاه در خزانه وانتقال هب مزرعه انجام می گیرد و چون قوه نامیه بذر کمتر از سه سال است ، اگر تکثیر با بذر آن جام می شود باید دقت شود ، بذر تازه بادش. ریوند گیاه کوهستانهای سرد است ولی در دوره رویش احتیاج به آفتاب دارد ، بنابر این باید در نقاط افتاب گیر کاشته شود. دوران رویش بسته به شرایط اقلیمی ۵ – ۴ ماه است یعنی از اواسط بهار تا اوایل زمستان ولی برای رشد کافی ساقه های زیرزمینی به سرمای زمستان احتیاج دارند . معمولا در خاک مرغوب و زراعت خوب از هر گیاه ۸ – ۶ کیلو گرم ساقه زیر زمینی ضخیم برای مصارف دارویی می توان تهیه کرد . گیاه در دوران رویش احتیاج به اب فراوان دارد.
● مشخصات انواع ریوند در بازار
۱ ) ریوند چینی به شکل قطعاتی است مدور به رنگ زرد چرک و خیلی سخت . طعم آن تلخ و زیر دندان به شدت صدا می کند ( صدای خرد شدن بلورهای اکسالات اهک است ) رنگ گرد آن پس از کوبیدن ریوند ، نارنجی و معمولا در یک طرف هر قطعه ریوند سوراخی است که محل آویزان کردن آن در موقع خشک کردن بوده است.
۲ ) روند مسکو که در حقیقت آن هم ریوند چینی و نوع مرغوب آن است ولی چون از تاتار ستان به سیبری و از آنجا به بازار ایران می اید ، آن را ریوند مسکو نامند و به شکل قطعات نامنظم به رنگ زرد تیره است اگر شکسته شود مقطع آن ماند مرمر سفید و زرد ، بوی آن تهوع آور و طعم آن تلخ و قابض و بزاق را مانند زعفران رنگین می کند. این نوع را ریوند تاتار نیز می گویند که همان Rheumm palmatum چین است که شرح آن در ابتدای این قسمت امده است. در موقع خرید ریوند باید دقت شود که حتی الامکان ریوند سالم و کرم نخورده باشد ، زیرا اغلب در اثر کهنگی زیاد کرم می گذارد و آن را سوراخ میکند و فروشندگان از گرد ریوند و آب ، خمیری درست کرده و سوراخها را با خمیر پرمی کنند .
از نظرترکیبات شیمیایی در ریوند چینی به طور کلی یک ماده تلخ به نام راپونتی سین ، یک ماده رنگی به نام رئین ، آهک و پاس و اکسالیک اسید و مالیک اسید ، سولفوریک اسید کریزوفانیک اسید وسرانننجام صممغ ، نشاسته ، تانن و اسانس یافت می شود. اسید اکسالیک در ریوند به شکل بلورهای اکسالات اهک در امده و بلورهای ان زیر دندان صدا میکند .
در گزارش تجزیه دیگری چنین امده است : ریوند چینی مواد زیر یافت می شود: کریزوفانول ، الوئه امودین ، امودین و مونو اتیل اتر ، گلو کو گالین ، کانچین ، ورئین ، امودین ، راپونتی سین ، تترارین ، تری تیس پورین و همچنین ماده راباربرون که احتمالا این ماده همان الوئه امودین است .
● خواص – کاربرد
در چین مرسوم است که ریوند را از ریشه گیاه چند ساله ( ۷ – ۶ ساله ) گرفته دراولایل پاییز از زمین خارج میکنند . { هوپر } میگوید از گیاهان ۷ – ۶ ساله ولی { ویلسن } معتقداست از گیاه ده ساله گرفته شود . این دارو تلخ و خنک کننده استو برای معالجه ناراحتی های م . . .

« ای آذر اهورا مزدا! کوه ریوند مزدا! آفریده! شما را ستایش و خشنودی و آفرین! »
محل دقیق این شهر مورد اختلاف است. اما با توجه به وجود خرابه های آتشکده آذربرزین مهر در نزدیکی روستای برزنون شهرستان نیشابور ریوند در شمال غربی شهر کنونی نیشابور واقع شده است. این شهر همچنین ناحیه ای بین نیشابور و بیهق را شامل می شده است.
«نیشابور و آتش اهورایی» نوشته احمدرضا سالم. کتاب ماه هنر، آذر و دی 1383، ص 146 - 152. کتاب ماه هنر
نیشابور شهر فیروزه نوشته فریدون گرایلی