[ویکی فقه] مسائل فلسفی با روش تعقلی مورد بررسی قرار می گیرند. تکیه گاه روش تعقلی، بدیهیات اولیه می باشد. روش قیاسی، روش تعقلی، تمثیل و استقراء از جمله شیوه های تحقیق در فلسفه هستند.
مسائل فلسفی را باید با روش تعقلی مورد بررسی قرار داد و روش تجربی در این زمینه کارآیی ندارد ولی کسانی که کمابیش تحت تاثیر اندیشه های پوزیتویستی واقع شده اند چنین می پندارند که این ویژگی مایه نقص و کم بهایی اندیشه های فلسفی می شود به گمان اینکه روش تجربی تنها روش علمی و یقین آور است و با روش تعقلی به هیچ نتیجه قطعی نمی توان رسید.بر این اساس بعضی فلسفه را دوران کودکی علوم پنداشته اند و وظیفه آن را ارائه فرضیه هایی برای حل مشکلات علمی قلمداد کرده اند.
فلسفه چیست، ترجمه منوچهر بزرگمهر، ص۲۱.
تلاش برای کشف مجهولی با استفاده از معلوم دیگر به سه صورت انجام می گیرد.
← صورت اول
چنانکه اشاره شد قیاس هنگامی یقین آور است که علاوه بر داشتن شکل صحیح و واجد شرایط منطقی هر یک از مقدمات آن هم یقینی باشد و قضایای یقینی اگر خودشان بدیهی نباشند ناگزیر باید منتهی به بدیهیات شوند یعنی از قضایایی استنتاج شده باشند که نیازی به استدلال ندارند.منطقیین بدیهیات را به دو دسته کلی تقسیم کرده اند بدیهیات اولیه و بدیهیات ثانویه و یکی از اقسام بدیهیات ثانویه را مجربات می دانند یعنی قضایایی که از راه تجربه به دست آمده است طبق نظر ایشان تجربه روشی در مقابل روش قیاسی نیست و علاوه بر اینکه خودش مشتمل بر قیاسی است می تواند یکی از مقدمات قیاس دیگر را تشکیل دهد بنابراین نه مرادف قرار دادن استقراء و تجربه صحیح است و نه مقابل قرار دادن تجربه با قیاس.البته تجربه اصطلاحات متعدد دیگری دارد که در اینجا مجال توضیح آنها نیست و اما مقابل قرار دادن روش تجربی با روش تعقلی مبنی بر این است که روش تعقلی را مخصوص قیاسی بدانیم که از مقدمات عقلی محض تشکیل می یابد مقدماتی که یا از بدیهیات اولیه است یا منتهی به آنها می شود نه به تجربیات مانند همه قیاسهای برهانی که در فلسفه اولی و ریاضیات و بسیاری از مسائل علوم فلسفی بکار گرفته می شود و فرق آن با روش تجربی به این نیست که در یکی از قیاس استفاده می شود و در دیگری از استقراء بلکه فرق آنها به این است که تکیه گاه روش تعقلی فقط بدیهیات اولیه است ولی تکیه گاه روش تجربی مقدمات تجربی است که از بدیهیات ثانویه شمرده می شود و این نه تنها موجب نقصی برای روش تعقلی نیست بلکه بزرگترین امتیاز آن بشمار می رود.
نتیجه گیری
...
مسائل فلسفی را باید با روش تعقلی مورد بررسی قرار داد و روش تجربی در این زمینه کارآیی ندارد ولی کسانی که کمابیش تحت تاثیر اندیشه های پوزیتویستی واقع شده اند چنین می پندارند که این ویژگی مایه نقص و کم بهایی اندیشه های فلسفی می شود به گمان اینکه روش تجربی تنها روش علمی و یقین آور است و با روش تعقلی به هیچ نتیجه قطعی نمی توان رسید.بر این اساس بعضی فلسفه را دوران کودکی علوم پنداشته اند و وظیفه آن را ارائه فرضیه هایی برای حل مشکلات علمی قلمداد کرده اند.
فلسفه چیست، ترجمه منوچهر بزرگمهر، ص۲۱.
تلاش برای کشف مجهولی با استفاده از معلوم دیگر به سه صورت انجام می گیرد.
← صورت اول
چنانکه اشاره شد قیاس هنگامی یقین آور است که علاوه بر داشتن شکل صحیح و واجد شرایط منطقی هر یک از مقدمات آن هم یقینی باشد و قضایای یقینی اگر خودشان بدیهی نباشند ناگزیر باید منتهی به بدیهیات شوند یعنی از قضایایی استنتاج شده باشند که نیازی به استدلال ندارند.منطقیین بدیهیات را به دو دسته کلی تقسیم کرده اند بدیهیات اولیه و بدیهیات ثانویه و یکی از اقسام بدیهیات ثانویه را مجربات می دانند یعنی قضایایی که از راه تجربه به دست آمده است طبق نظر ایشان تجربه روشی در مقابل روش قیاسی نیست و علاوه بر اینکه خودش مشتمل بر قیاسی است می تواند یکی از مقدمات قیاس دیگر را تشکیل دهد بنابراین نه مرادف قرار دادن استقراء و تجربه صحیح است و نه مقابل قرار دادن تجربه با قیاس.البته تجربه اصطلاحات متعدد دیگری دارد که در اینجا مجال توضیح آنها نیست و اما مقابل قرار دادن روش تجربی با روش تعقلی مبنی بر این است که روش تعقلی را مخصوص قیاسی بدانیم که از مقدمات عقلی محض تشکیل می یابد مقدماتی که یا از بدیهیات اولیه است یا منتهی به آنها می شود نه به تجربیات مانند همه قیاسهای برهانی که در فلسفه اولی و ریاضیات و بسیاری از مسائل علوم فلسفی بکار گرفته می شود و فرق آن با روش تجربی به این نیست که در یکی از قیاس استفاده می شود و در دیگری از استقراء بلکه فرق آنها به این است که تکیه گاه روش تعقلی فقط بدیهیات اولیه است ولی تکیه گاه روش تجربی مقدمات تجربی است که از بدیهیات ثانویه شمرده می شود و این نه تنها موجب نقصی برای روش تعقلی نیست بلکه بزرگترین امتیاز آن بشمار می رود.
نتیجه گیری
...
wikifeqh: روش_تحقیق_در_فلسفه