روان شناسی انتقادی

روان شناسی انتقادی[ ۱] ( به انگلیسی: Critical psychology ) رویکردی انتقادی در علم روان شناسی است که رفتار فرد را تنها متأثر از فعل و انفعالات روانی او نمی داند و بر تحلیل ذهنیت ( subjective ) فرد در رابطه با محیط پیرامونی او بیشتر از تحلیل رفتار عینی انسان تأکید دارد. این رویکرد روان شناسی در واقع یک رویکرد میان رشته ای است که دو علم روان شناسی و جامعه شناسی را به یکدیگر پیوند می دهد. روانشناسان انتقادی معتقدند که مکاتب مختلف علم روان شناسی تأثیر جامعه و به طور مشخص روابط پیچیده قدرت و تبعیض های ناشی از اختلافات طبقاتی در میان گروه های مختلف اجتماعی، بر سلامت روانی و جسمی انسان را نادیده می گیرد و اختلالات روانی فرد را بدون در نظر گرفتن نقش جامعه و تأثیرات روانی ناشی از تعامل فرد با محیط پیرامونی اش مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد.
روان شناسی انتقادی همان طور که از نامش پیداست نظریه ها و تحقیقات مبتنی بر سنتهای فکری علم روان شناسی را برای تحلیل ذهنیت فرد کافی نمی داند و تأثیر زندگی روزمره فرد، رابطه او با جهانی که او در آن زندگی می کند، پیش زمینه های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی را بر روی روان و رفتار انسان مورد توجه و تأکید قرار می دهد. [ ۲]
بنیانگذار روان شناسی انتقادی کلاوس هولزکمپ ( به آلمانی Klaus Holzkam؛ ۱۹۲۷–۱۹۹۵ ) مدرس دانشگاه آزاد برلین است. هولزکمپ مؤسس روان شناسی انتقادی در آلمان نیز هست. ایده های هولزکمپ نسل هایی از محققان و دست اندرکاران جوان را که از عملکرد سیاسی - اجتماعی روان شناسی و علوم انسانی ناراضی بودند، تحت تأثیر قرار داد و باعث شد تا این سؤال اصلی در بین روانشناسان و پژوهشگران علوم انسانی مورد توجه قرار بگیرد که اگر روان شناسی علم مطالعه بر روی ذهنیت افراد است، آیا نباید عوامل تأثیرگذار بر ذهن انسان نیز مورد توجه علم روان شناسی قرار گیرد؟[ ۳] هولزکمپ ابتدا از طریق تحقیقات تجربی خود در زمینه های ادراک، شناخت و روان شناسی اجتماعی شناخته شد. در این زمینه، او آثار معرفت شناختی «نظریه و آزمایش در روان شناسی» ( ۱۹۶۴ ) ( به آلمانی: Theorie und Experiment in der Psychologie ) و «علم به مثابه عمل» ( ۱۹۶۸ ) ( به آلمانی:Wissenschaft als Handlung ) را نوشت. در این آثار، هولزکمپ به تناقض اساسی میان تأکید سنتهای پیشین روان شناسی بر آزمایش به عنوان مرجع اصلی تحلیل تحولات روانی و رفتاری فرد و شفاف سازی ناکافی «مشکل بازنمایی» توجه دارد. به عبارت دیگر هولزکمپ معتقد بود یافته های تجربی رویکردهای مختلف در علم روان شناسی با نظریه های روانشناختی مبتنی بر آنها، دچار یک تناقض ذاتی هستند. [ ۴] هولزکمپ در نوشته های خود تأکید می کند که تناقضات تحلیلی موجود در روان شناسی موجب گرایش تناقضات مفهومی، اشتباه واقعیت با مفاهیم نظری، انعطاف ناپذیری جزمی نظریه ها و در نهایت، رکود علم روان شناسی می شود. [ ۵]