رنگرزی

رنگرزی یا صبّاغی به فرایندی گفته می شود که در طی آن کالای نساجی[ تعریف ۱] مثل الیاف، [ پ ۱] نخ، [ پ ۲] پارچه[ پ ۳] یا پوشاک[ پ ۴] در محلولی که شامل مواد رنگزا[ تعریف ۲] [ پ ۵] و مواد شیمیایی می باشد، رنگ آمیزی گردد و مولکول های رنگ، با دوامی نسبی با مولکول های کالای نساجی، پیوند محکمی برقرار نمایند. به عبارت دیگر رنگرزی مهارتی است که طی آن مادهٔ رنگزا در درجهٔ حرارت هدایت شده و زمان مشخص، داخل الیاف یا کالای منسوج ( بافته شده ) نفوذ کرده و آن را رنگ می کند. در رنگرزی، مادهٔ رنگزا به طور کلی، به همه مواد طبیعی یا شیمیایی که قابلیت رنگرزی الیاف یا منسوجات را دارند گفته می شود. رنگ کالای رنگرزی شده نباید به آسانی در اثر شستشو یا در برابر نور از بین برود. رنگرزی و چاپ دو روش رنگ کردن پارچه هستند که تفاوت های اساسی با یکدیگر دارند. رنگرزی سنتی و رنگرزی صنعتی دو روش متداول رنگرزی می باشند. کاربری رنگرزی سنتی با نوین شدن صنعت نساجی، رفته رفته کاهش پیدا کرده است. [ ۱] [ ۲] [ ۳] از نقاشی های روی دیواره های مقبره های مصر باستان چنین استنتاج می شود که از بیش از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مصری ها حصیرهای رنگی می ساخته اند. رنگرزی در ایران سابقهٔ کهنی دارد. کارگاه قالی بافی شاهان هخامنشی در شهر سارد و نوشته هایی دربارهٔ قالی ارغوانی رنگ روی آرامگاه کوروش، گواه این مدعا است. [ ۴]
در فرایند رنگرزی چهار عامل نقش اصلی را بازی می کنند که عبارتند از: مواد رنگزا، کالای رنگرزی، مواد شیمیایی کمکی و ماشین های رنگرزی. مواد رنگزایی که در رنگرزی استفاده می شوند ممکن است منبع طبیعی یا مصنوعی داشته باشند. رنگرزی با چاپ کلاقه ای، گره ای و کاتازوم سه سبک مختلف رنگرزی از لحاظ نحوهٔ ایجاد نقوش گوناگون بر روی پارچه، می باشند. [ ۵]
در رنگرزی سنتی ابزاری نظیر ظرف ( پاتیل ) ، دماسنج، همزن و ظروف شیشه ای مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین نمک های فلزی مثل انواع زاج، مواد قلیایی مثل آمونیاک و ماده اصلی یعنی آب که محیط رنگرزی را تشکیل می دهد، در فرایند رنگرزی سنتی کاربرد گسترده ای دارند. [ ۶]
ماشین های رنگرزی نخستین از وسایل بسیار ساده ای تشکیل می شدند ولی به مرور زمان پیشرفت های قابل ملاحظه ای در این صنعت به وجود آمد و برای رنگرزی، ماشین های مدرن و خودکار ساخته شدند. [ ۷]