دیاربکر

دیاربکر یا آمِد ( به ترکی: Diyarbakır، به کردی: Amed - ئامه د/ ئامێد، به آشوری: ܐܡܝܕ ) شهری کردنشین در جنوب شرقی کشور ترکیه و مرکز استان دیاربکر این کشور است. زبان حدود ۸۵٪ مردم این شهر کردی کرمانجی و کردی زازاکی است. [ ۱] [ ۲]
دیاربکر از قدیم شهر مهم و عمده ای در جنوب شرقی ترکیه بود که در بستر و جلگه های رودخانه دجله واقع بود و مرکز استان دیاربکر بود. در سرشماری رسمی سال ۲۰۱۶، ایالت دیاربکر ۲٬۱۲۸٬۹۵۸ نفر جمعیت داشت. در سال ۲۰۱۸، شهر دیاربکر ۱٬۷۲۳٬۳۹۶ نفر جمعیت داشت. دیاربکر یکی از بزرگ ترین شهرهای کردنشین ترکیه و جهان است که در منطقه آناتولی جنوبی واقع شده است.
شهر دیاربکر دارای برج و باروی تاریخی استواری است که در زمان های قدیم به عنوان پادگان لشکریان عثمانی برای نبرد با لشکر ایران بکار می رفته است. ایرانیان، عرب ها، ترک ها و مغول ها در دوره های گوناگون بر این شهر و باروهای آن فرمان رانده اند.
شهر دیاربکر دارای برج و باروی تاریخی استواری است که مربوط به دوره امپراتوری روم شرقی است. نام دیار بکر یا سرزمین بکر از زبان عربی مشتق شده و به عرب های قبیله بکر بن وائل اشاره می کند که در اوایل آمدن اسلام در قرن هفتم میلادی در این منطقه سکنا گزیدند. [ ۳] از گذشته در داخل ترکیه، دیار بکر بخاطر هندوانه های بزرگش شناخته شده بوده است. [ ۴]
دیاربکر قبلاً پایتخت منطقه دیار بکر در پادشاهی آشور از قرن سیزدهم قبل از میلاد تا قرن ۷ قبل از میلاد ( ۶۱۲ ) بوده است. در جنگی که بین نیروهای آشور و ماد در سال ۶۱۲ قبل ازمیلاد انجام گرفت بر اثر شکست آشور از ماد منطقه دیار بکر نصیب ماد گردید. از سال ۶۱۲ قبل از میلاد مسیح این منطقه به طرف شرق و جنوب دیار بکر امروزی ماد اداره شده است، [ ۵] این منطقه بعداً در سال ۶۶ قبل از میلاد مسیح یک ایالت امپراتوری روم شد.
وقتی که این منطقه تحت استیلای امپراتوری روم شرقی بود به این شهر آمیدا گفته می شد. کلمه آمید از منابع آشوری گرفته شده که نشان از مرکز استقرار رئیس کلیسای خاورزمین و بنابراین اساس آشوری/سوری دارد و شماری از سران و دین شناسان معروف را پرورش داده است، برخی از آن ها در کلیسای مریم مقدس دفن شده اند. تعداد زیادی از بقایای انسانی در کلیسا مانند استخوان های توماس از حواریون مسیح و تابوت یعقوب مقدس وجود دارد ( ۵۲۱ ) [ ۶]

دیاربَکْر
دیاربَکْر
شهر و ولایتی در جنوب شرقی جمهوری ترکیه، در حوضۀ رود دجله. ارتفاع آن از سطح دریا ۶۵۰ متر است. آب وهوای خشک و نسبتاً گرم دارد. بلندترین کوه آن، آق داغ، ۲,۵۳۱ متر ارتفاع دارد. منابع اقتصادی آن کشت غلات و حبوبات و گیاهان صنعتی، دامداری، فرآوری مواد غذایی و استخراج معادن سرب، آهن، روی و نفت است. نام دیاربکر در متون قدیم، آمِد بوده است. گویند چون قبیلۀ عرب بکر بن وائل در این دیار سکونت گزید، آن جا را دیاربکر خواندند. آمِد شهری باستانی بود با طرحی رومی که ساکنان آن را رومیان، یونانیان، و سُریانیان تشکیل می داد. شهر آمِد به سبب موقعیت ممتاز بر سر راه کاروان های تجاری غرب آناتولی و شمال بین النّهرین مورد توجه شاهان ساسانی بود. در ۳۶۰م شاپور دوم ساسانی بر یولیانوس مُرتَّد، امپراتور روم، پیروز شد و آمِد را به قلمرو ایران افزود. شاپور، مردم آمد را، که صنعتگرانی ماهر بودند، به شوش تبعید کرد. سپس قُباد اول (۴۸۷ـ۵۳۱م) در نبردی خونین، که در آن بیش از ۵۰هزار سرباز ایرانی کشته شدند، شهر آمد را فتح کرد؛ اما رومیان شهر را بار دیگر پس گرفتند. در ۶۰۵م خسروپرویز آمد را دوباره فتح و تاراج کرد؛ اما هِراکلیوس (هِرقِل) توانست آمد را دوباره پس بگیرد. از آن پس، آمد در قلمرو روم باقی ماند. در ۴۶۴ق، اَلپ اَرسلان سلجوقی بر آن جا مسلط شد و امیرتیمور گورکانی در ۷۹۶ق شهر را فتح کرد. اوزون حسن، مرکز حکومت آق قویونلو را از آمِد به تبریز منتقل کرد. شاه اسماعیل صفوی در ۹۱۳ق شهر را به تصرف خود درآورد و سرانجام بعد از جنگ چالدران، دیاربکر برای همیشه ضمیمۀ قلمرو عثمانی شد. آمد، میافارقین، حصن کیفا، و ارزن از شهرهای عمدۀ آن به شمار می روند. آثار تاریخی آن عبارت اند از دژ دیاربکر، که به فرمان امپراتور قسطنطین اول ساخته شد؛ اولو جامع، از کهن ترین مسجدهای ترکیه؛ مسجد علی پاشا (کار معمار سنان)؛ و قصر آتاتورک. از این شهر برخی شاعران و مؤلفان فارسی نویس برخاسته اند، که از آن جمله اند: شریفی آمدی، درویش خلیلی، خلیفۀ آمدی، و سلیمان نظیف.