[ویکی فقه] دعائم الإسلام (کتاب). ابن حیون ابو حنیفه ، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَیُّون تمیمی مغربی( ۲۵۹- ۳۶۳ هجری)، از دانشمندان قرن چهارم و از فقهای بزرگ اسماعیلیه می باشد. این کتاب از مهم ترین و قدیمی ترین منابع فقهی و عقیدتی فرقه اسماعیلیه به شمار می آید و حکام فاطمی آن را معتبرترین کتاب قانونی خود معرفی نموده و بر تمام سرزمین های تحت نفوذ خود عمل به آن را لازم شمرده بودند.
ابو حنیفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَیُّون تمیمی مغربی، از دانشمندان بزرگ فرقه اسماعیلیه در آغاز پیدایش آنان به شمار می آید. وی در سال ۲۵۹ هجری در مغرب و در خانواده ای اهل علم به دنیا آمد. پدر او از علمای بزرگ اهل تسنن و پیرو مذهب مالکی بود و روایات فراوانی را روایت کرده است. نعمان از همان کودکی با روایات و علوم و معارف اسلامی آشنا شد و خود را آماده کرد تا یکی از دانشمندان جهان اسلام گردد.نعمان در آغاز پیرو مذهب مالکی بود ولی بعد تغییر مذهب داده و شیعه شد، اما در سلک فرقۀ اسماعیلیه در آمد یعنی از آن گروه که عقیده دارند اسماعیل فرزند امام جعفر صادق علیه السلام امام غائب است. البته برخی از علمای شیعه مانند علامه مجلسی او را شیعه می دانند و می گویند او در برابر سلاطین اسماعیلیه تقیه می کرده است. قاضی نعمان شخصیتی دانشمند و دارای تألیفات فراوان است. او از مؤسسین فرقه اسماعیلیه و قانونگذار آنان بوده و بنابر گفته روات فاطمی بدون مراجعه به امامان خود( یعنی علمای فاطمی) چیزی ننوشته است. مؤلفان شیعه به او« ابو حنیفه شیعی» می گویند. او ۹ سال به المهدی بالله، اولین خلیفه فاطمی خدمت کرد. در دوران القائم بامر الله، خلیفه دوم عهده دار قضاوت طرابلس شد و در زمان المنصور بالله خلیفه سوم، قاضی منصوریه شد. وی در دوران فخر الدین خلیفه چهارم به بالاترین مقام خود رسید و آن مقام قاضی القضاة و داعی الدعاة بود.
ابو حنیفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَیُّون تمیمی مغربی، از دانشمندان بزرگ فرقه اسماعیلیه در آغاز پیدایش آنان به شمار می آید. وی در سال ۲۵۹ هجری در مغرب و در خانواده ای اهل علم به دنیا آمد. پدر او از علمای بزرگ اهل تسنن و پیرو مذهب مالکی بود و روایات فراوانی را روایت کرده است. نعمان از همان کودکی با روایات و علوم و معارف اسلامی آشنا شد و خود را آماده کرد تا یکی از دانشمندان جهان اسلام گردد.نعمان در آغاز پیرو مذهب مالکی بود ولی بعد تغییر مذهب داده و شیعه شد، اما در سلک فرقۀ اسماعیلیه در آمد یعنی از آن گروه که عقیده دارند اسماعیل فرزند امام جعفر صادق علیه السلام امام غائب است. البته برخی از علمای شیعه مانند علامه مجلسی او را شیعه می دانند و می گویند او در برابر سلاطین اسماعیلیه تقیه می کرده است. قاضی نعمان شخصیتی دانشمند و دارای تألیفات فراوان است. او از مؤسسین فرقه اسماعیلیه و قانونگذار آنان بوده و بنابر گفته روات فاطمی بدون مراجعه به امامان خود( یعنی علمای فاطمی) چیزی ننوشته است. مؤلفان شیعه به او« ابو حنیفه شیعی» می گویند. او ۹ سال به المهدی بالله، اولین خلیفه فاطمی خدمت کرد. در دوران القائم بامر الله، خلیفه دوم عهده دار قضاوت طرابلس شد و در زمان المنصور بالله خلیفه سوم، قاضی منصوریه شد. وی در دوران فخر الدین خلیفه چهارم به بالاترین مقام خود رسید و آن مقام قاضی القضاة و داعی الدعاة بود.
[ویکی فقه] کتاب دعائم الاسلام را می توان در زمره کتابهای روایی شیعه دانست.ناگفته نماند غیر از کتاب مورد بحث، کتابهایی که در زیر اشاره می شود نیز به نام دعائم الاسلام نوشته شده است:(دعائم الاسلام فی معرفة الحلال والحرام، از ابی جعفر محمد بن علی بن بابویه قمی شیخ صدوق؛ دعائم الاسلام از ابی عبدالله حسین بن عبدالله سعدی شیعی، دعائم الاسلام فی ترجمة عدة أحادیث من المهمات الدینیة، به زبان فارسی از سید حسین عرب باغی، دعائم الاسلام فی الایمان و الاسلام والشرک والکفر والنفاق، از مولا محمد کاظم بن محمد شفیع هزار جریبی، دعائم الاسلام از محمد بن عباس سلمی.) ؛ زیرا جنبه نقلی آن بر جنبه استدلالی اش، چیرگی دارد.فقیهان شیعه، در بابهای گوناگون فقه ، روایات این کتاب را مورد توجه قرار داده اند و در فروع فراوانی، از آنها بهره جسته اند، ولی آنچه در متنهای فقهی به چشم می خورد، فقیهان به روایات این کتاب، تنها به عنوان تأیید کننده نگریسته اند، نه به عنوان دلیل.
شماری ازبزرگان، از جمله:محدث نامور، میرزا حسین نوری ، در اثبات اعتبار این کتاب و نویسنده آن، بسیار تلاش ورزیده اند، ولی بسیاری از محققان بزرگ، از جمله صاحب جواهر و امام خمینی (ره)، به مؤلف این کتاب به چشم اعتبار ننگریسته اند. بزرگانی نیز مانند مرحوم آیت اللّه خوئی ، با این که گردآورنده کتاب یادشده را، شخصیتی بزرگ و درخور اعتماد دانسته اند، به روایات آن، به سبب مرسله بودن آنها، اعتنا نکرده اند.این نکته ها، کندوکاوی تازه را درباره این کتاب و نویسنده آن نیکو می نمایاند.
نویسنده کتاب
گردآورنده این کتاب، ابوحنیفه، نعمان بن محمد است. ابن خلّکان در بیان ویژگیهای اسمی او می نویسد:(ابوحنیفه النعمان بن ابی عبداللّه محمد بن منصور بن احمد بن حیّون.) چنانکه از این عبارت و عبارتهای شماری دیگر از شرح حال نگاران استفاده می شود، کنیه او، ابوحنیفه و جدّ اعلایش، شخصی به نام (حیّون) است.ولی عبارتهای شماری دیگر از صاحبان تراجم، با این تعبیر، همخوانی ندارد، از جمله صاحب کشف الظنون که او را (جیون) و صاحب امل الامل او را (حیوان) و صاحب تأسیس الشیعه، وی را (حیران) ثبت کرده اند. به احتمال زیاد، همان وجه نخست درست باشد؛ زیرا در بیش تر جاهایی که از وی نامی به میان آمده، این تعبیر آمده، حتی بعضی مانند زرکلی در الاعلام، شرح حال نویسنده این کتاب را زیر عنوان:(ابن حیّون) آورده است.به هر حال، نعمان بن محمد، در مغرب آفریقا ، به دنیا آمده است؛ از این روی، شماری او را نعمان بن محمد مغربی نامیده اند و شماری برای جلوگیری از اشتباه شدن این شخصیت با ابوحنیفه معروف، وی را ابوحنیفه شیعی ثبت کرده اند.وی برهه ای از عمر خود را در سمت قاضی مصر انجام وظیفه کرده، بدین جهت، نام او در پاره ای از آثار، قاضی نعمان مصری ، آمده است.سال ولادت او چندان روشن نیست، شماری آن را سال ۲۵۹ و شماری دیگر آن را در دهه پایانی قرن سوم دانسته اند. وفات او را بیش تر صاحبان تراجم، در سال ۳۶۳ دانسته اند؛ امّا صاحب کشف الظنون و تأسیس الشیعه، وفات او را سال۳۶۷ و برخی از شرح حال نگاران، سال ۳۵۱ نوشته اند. قاضی نعمان، جایگاه ویژه ای در دولت فاطمیون داشته و همین سبب شهرت وی شده است. همکاری قاضی نعمان با دولت فاطمی، از آغاز تأسیس آن به دست عبداللّه مهدی ، شروع می شود و تا پایان زندگی وی، یعنی سال ۳۶۳، ادامه می یابد. پس از درگذشت مهدی، جانشین او، یعنی قائم بامراللّه، او را در سمت قاضی طرابلس ، بر می گمارد و در عهد منصور فاطمی ، این سمت تقویت می گردد و او به عنوان قاضی القضاة بلاد آفریقا، شناخته می شود و آن گاه که خلیفه دیگر فاطمی، یعنی المعزّ لدین اللّه، به مصر می آید، نعمان را به عنوان قاضی القضاة مصر، بر می گمارد.
نگاهی به محتوای کتاب
در کتاب دعائم الاسلام، آنچه بیش از هر چیز، جلب توجه می کند، احترام و تکریم بسیار نویسنده آن به اهل بیت عصمت علیهم السلام است. این ویژگی در کتابهای دیگر او نیز، به چشم می خورد.کتاب مورد بحث، با عبارت زیر آغاز می شود:(بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین فی جمیع الامور الحمد لله استفتاحا بحمده وصلی الله علی محمد ورسوله وعبده وعلی الائمة الطاهرین من اهل بیته اجمعین.)این اثر، کم وبیش، همه بابهای معروف فقه را در بر دارد. افزون بر آنها، مبحث نخست کتاب به موضوع (ولایت) اختصاص یافته که نویسنده در آن، محبت و ایمان خود را نسبت به خاندان عصمت علیهم السلام با آوردن روایاتی چند، ابراز می دارد.
دیگر آثار قاضی نعمان
...
شماری ازبزرگان، از جمله:محدث نامور، میرزا حسین نوری ، در اثبات اعتبار این کتاب و نویسنده آن، بسیار تلاش ورزیده اند، ولی بسیاری از محققان بزرگ، از جمله صاحب جواهر و امام خمینی (ره)، به مؤلف این کتاب به چشم اعتبار ننگریسته اند. بزرگانی نیز مانند مرحوم آیت اللّه خوئی ، با این که گردآورنده کتاب یادشده را، شخصیتی بزرگ و درخور اعتماد دانسته اند، به روایات آن، به سبب مرسله بودن آنها، اعتنا نکرده اند.این نکته ها، کندوکاوی تازه را درباره این کتاب و نویسنده آن نیکو می نمایاند.
نویسنده کتاب
گردآورنده این کتاب، ابوحنیفه، نعمان بن محمد است. ابن خلّکان در بیان ویژگیهای اسمی او می نویسد:(ابوحنیفه النعمان بن ابی عبداللّه محمد بن منصور بن احمد بن حیّون.) چنانکه از این عبارت و عبارتهای شماری دیگر از شرح حال نگاران استفاده می شود، کنیه او، ابوحنیفه و جدّ اعلایش، شخصی به نام (حیّون) است.ولی عبارتهای شماری دیگر از صاحبان تراجم، با این تعبیر، همخوانی ندارد، از جمله صاحب کشف الظنون که او را (جیون) و صاحب امل الامل او را (حیوان) و صاحب تأسیس الشیعه، وی را (حیران) ثبت کرده اند. به احتمال زیاد، همان وجه نخست درست باشد؛ زیرا در بیش تر جاهایی که از وی نامی به میان آمده، این تعبیر آمده، حتی بعضی مانند زرکلی در الاعلام، شرح حال نویسنده این کتاب را زیر عنوان:(ابن حیّون) آورده است.به هر حال، نعمان بن محمد، در مغرب آفریقا ، به دنیا آمده است؛ از این روی، شماری او را نعمان بن محمد مغربی نامیده اند و شماری برای جلوگیری از اشتباه شدن این شخصیت با ابوحنیفه معروف، وی را ابوحنیفه شیعی ثبت کرده اند.وی برهه ای از عمر خود را در سمت قاضی مصر انجام وظیفه کرده، بدین جهت، نام او در پاره ای از آثار، قاضی نعمان مصری ، آمده است.سال ولادت او چندان روشن نیست، شماری آن را سال ۲۵۹ و شماری دیگر آن را در دهه پایانی قرن سوم دانسته اند. وفات او را بیش تر صاحبان تراجم، در سال ۳۶۳ دانسته اند؛ امّا صاحب کشف الظنون و تأسیس الشیعه، وفات او را سال۳۶۷ و برخی از شرح حال نگاران، سال ۳۵۱ نوشته اند. قاضی نعمان، جایگاه ویژه ای در دولت فاطمیون داشته و همین سبب شهرت وی شده است. همکاری قاضی نعمان با دولت فاطمی، از آغاز تأسیس آن به دست عبداللّه مهدی ، شروع می شود و تا پایان زندگی وی، یعنی سال ۳۶۳، ادامه می یابد. پس از درگذشت مهدی، جانشین او، یعنی قائم بامراللّه، او را در سمت قاضی طرابلس ، بر می گمارد و در عهد منصور فاطمی ، این سمت تقویت می گردد و او به عنوان قاضی القضاة بلاد آفریقا، شناخته می شود و آن گاه که خلیفه دیگر فاطمی، یعنی المعزّ لدین اللّه، به مصر می آید، نعمان را به عنوان قاضی القضاة مصر، بر می گمارد.
نگاهی به محتوای کتاب
در کتاب دعائم الاسلام، آنچه بیش از هر چیز، جلب توجه می کند، احترام و تکریم بسیار نویسنده آن به اهل بیت عصمت علیهم السلام است. این ویژگی در کتابهای دیگر او نیز، به چشم می خورد.کتاب مورد بحث، با عبارت زیر آغاز می شود:(بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین فی جمیع الامور الحمد لله استفتاحا بحمده وصلی الله علی محمد ورسوله وعبده وعلی الائمة الطاهرین من اهل بیته اجمعین.)این اثر، کم وبیش، همه بابهای معروف فقه را در بر دارد. افزون بر آنها، مبحث نخست کتاب به موضوع (ولایت) اختصاص یافته که نویسنده در آن، محبت و ایمان خود را نسبت به خاندان عصمت علیهم السلام با آوردن روایاتی چند، ابراز می دارد.
دیگر آثار قاضی نعمان
...
wikifeqh: دعایم_الاسلام
[ویکی اهل البیت] منبع: فصلنامه کلام اسلامی، شماره 19
نام کامل آن دعائم الاسلام فی ذکر الحلال والحرام والقضایا والاحکام است. نوشته نعمان بن محمد تمیمی. این کتاب محکمترین و قوی ترین منبع قانونگذاری دولت فاطمیون مصر بشمار می رفت.
کتاب مشتمل بر دو جزء است جزء اول آن که نزد اسماعیلیان به «دعائم الاسلام السبع» معروف است شامل هفت کتاب زیر می باشد:
و جزء دوم آن شامل 26 کتاب به شرح زیر است:
کتاب دعائم الاسلام اکنون نیز بین طایفه بهره از اسماعیلیه معتبر و متداول می باشد. محتوای این کتاب به قدری به احکام و تعالیم شیعه امامیه نزدیک است که حتی بعضی ها توهم کرده اند که کتاب «دعائم الاسلام» از تالیفات مرحوم شیخ صدوق است.
ولی جمعی از محققان شیعه امامیه کتاب «دعائم الاسلام » را از تالیفات قاضی نعمان می دانند که در عصر فاطمیین، قاضی القضات مصر بوده است. گویند قاضی نعمان در اول سن مالکی بوده و سپس هدایت یافته و شیعه امامی گردیده است و کتاب «دعائم الاسلام » را در همان زمان نوشته ولذا اکثر اخبار این کتاب موافق با کتاب های مشهور امامیه می باشد و تنها فرقی که این کتاب با کتاب های امامیه دارد این است که او به خاطر تقیه و ترس از خلفای فاطمی مصر، از امامان بعد از امام صادق علیه السلام روایت نکرده است.
و به همین جهت اکثر علمای امامیه، قاضی نعمان را شیعه امامی دانسته و در کتاب های خود به روایات او استناد کرده اند و گفته اند وی غیر از کتاب «دعائم الاسلام » کتاب دیگری نیز درباره فضائل و مناقب ائمه اطهار تالیف کرده و آن را «شرح الاخبار فی فضائل الائمة الابرار» نامیده است.
نام کامل آن دعائم الاسلام فی ذکر الحلال والحرام والقضایا والاحکام است. نوشته نعمان بن محمد تمیمی. این کتاب محکمترین و قوی ترین منبع قانونگذاری دولت فاطمیون مصر بشمار می رفت.
کتاب مشتمل بر دو جزء است جزء اول آن که نزد اسماعیلیان به «دعائم الاسلام السبع» معروف است شامل هفت کتاب زیر می باشد:
و جزء دوم آن شامل 26 کتاب به شرح زیر است:
کتاب دعائم الاسلام اکنون نیز بین طایفه بهره از اسماعیلیه معتبر و متداول می باشد. محتوای این کتاب به قدری به احکام و تعالیم شیعه امامیه نزدیک است که حتی بعضی ها توهم کرده اند که کتاب «دعائم الاسلام» از تالیفات مرحوم شیخ صدوق است.
ولی جمعی از محققان شیعه امامیه کتاب «دعائم الاسلام » را از تالیفات قاضی نعمان می دانند که در عصر فاطمیین، قاضی القضات مصر بوده است. گویند قاضی نعمان در اول سن مالکی بوده و سپس هدایت یافته و شیعه امامی گردیده است و کتاب «دعائم الاسلام » را در همان زمان نوشته ولذا اکثر اخبار این کتاب موافق با کتاب های مشهور امامیه می باشد و تنها فرقی که این کتاب با کتاب های امامیه دارد این است که او به خاطر تقیه و ترس از خلفای فاطمی مصر، از امامان بعد از امام صادق علیه السلام روایت نکرده است.
و به همین جهت اکثر علمای امامیه، قاضی نعمان را شیعه امامی دانسته و در کتاب های خود به روایات او استناد کرده اند و گفته اند وی غیر از کتاب «دعائم الاسلام » کتاب دیگری نیز درباره فضائل و مناقب ائمه اطهار تالیف کرده و آن را «شرح الاخبار فی فضائل الائمة الابرار» نامیده است.
wikiahlb: دعائم_الاسلام
[ویکی شیعه] دعائم الاسلام (کتاب). دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، کتابی درباره باورهای دینی و احکام فقهی مذهب اسماعیلی، که مهمترین کتاب قاضی نعمان در فقه است و به سفارش خلیفۀ فاطمی، المعز لدین الله، نگاشته شده است. این کتاب علاوه بر آنکه تمامی ابواب معروف فقه را در بر دارد، در نخستین مبحث خود با عنوان کتاب الولایة، به برخی از مهم ترین باورهای اسماعیلی پرداخته است. ایمان از دیدگاه اسماعیلیان و تفاوت آن با اسلام، و نیز ولایت اهل بیت علیهم السلام و تشویق به فراگیری علم مباحثی است که در این بخش مطرح شده است.
این کتاب در نزد اسماعیلیان جایگاه بلندی دارد. همچنین برخی از علمای اثناعشری در اجتهاد خود از آن استفاده می کردند.
مؤلف این کتاب، قاضی نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حیون تمیمی مغربی، عالم قرن چهارم هجری است. وی در حکومت فاطمی، مناصب مهمی را بر عهده داشت و در مقطعی نیز قاضی القضات مصر شد. تألیفات او به ۴۷ کتاب می رسد و حیطه های مختلف علوم دینی از قبیل فقه، تأویل، تفسیر، روایات و... را دربرمی گیرد.
این کتاب در نزد اسماعیلیان جایگاه بلندی دارد. همچنین برخی از علمای اثناعشری در اجتهاد خود از آن استفاده می کردند.
مؤلف این کتاب، قاضی نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حیون تمیمی مغربی، عالم قرن چهارم هجری است. وی در حکومت فاطمی، مناصب مهمی را بر عهده داشت و در مقطعی نیز قاضی القضات مصر شد. تألیفات او به ۴۷ کتاب می رسد و حیطه های مختلف علوم دینی از قبیل فقه، تأویل، تفسیر، روایات و... را دربرمی گیرد.
wikishia: دعائم_الاسلام_(کتاب)