دستگاه گلژی

دستگاه گُلژی یکی از اندامک های سیتوپلاسم است که به دو صورت پراکنده یا متمرکز وجود دارد و محتوی لیپوپروتئین است و در سنتز و ترشح یاخته فعالیت دارد. [ ۱]
در سال ۱۸۹۸ کامیلو گلجی، یاخته شناس ایتالیایی، با اشباع کردن سلول های عصبیِ ( نورون ها ) جغد از نمک های نقره و بررسی میکروسکوپی این سلول ها ذراتی تیره، هلالی شکل و به صورت شبکهٔ درهم رفته ای را در کنار هسته سلول مشاهده کرد که آن را دستگاه شبکه ایِ درونی نامید. این مجموعه بعدها به افتخار گلجی، دستگاه گلجی ( یا دستگاه گلژی ) نامیده شد. گلژی تلفظ فرانسوی نام او است که در فارسی نیز رایج شده است.
با مطالعه سلول ها توسط میکروسکوپ های نوری و الکترونی به این نتیجه رسیده اند که دستگاه گلژی هم در سلول های جانوری و هم در سلول های گیاهی وجود دارد و یکی از اجزا مهم ساختمانی سلول هاست که به ویژه در اعمال ترشحی سلول ها فعالیت زیادی دارد.
این اندامک در تک سلولی ها ( مانند باکتری ها ) وجود ندارد.
این دستگاه می تواند به صورت شبکه ای در کنار هسته، یا به صورت بخش های هلالی شکل و مجزا از یکدیگر به نام دیکتیوزوم ها در برش های سلول ها دیده شوند. دیکتیوزوم ها در گیاهان پیشرفته، جلبک ها و نیز در خزه گیان مشاهده شده اند. در قارچ ها، دیکتیوزوم ها کمیاب هستند و در پروکاریوت ها تاکنون دیکتیوزومی شناخته نشده است.
مشاهده دستگاه گلژی با میکروسکوب الکترونی تشخیص سه بخش را امکان پذیر می سازد: ساکول ها، دیکتیوزوم ها و مجموعه آن ها.
کیسه های پهن و قرصی شکل غشایی هستند که بخش میانی صاف و وسعتی حدود ۱ میکرومتر دارند. اما کناره های کیسه بسیار چین خورده و متراکم است که قدرت جوانه زدن دارند و وزیکول های کوچکی را ایجاد می کنند. هر ساکول حالت کمانی دارد و یک سطح آن برآمده ( سطح cis یا سطح نزدیک ) و سطح دیگر فرورفته است ( سطح trans یا سطح دور ) . ضخامت غشای ساکول همانند غشای شبکه آندوپلاسمی است. سطح سیسترن یا ساکول صاف و بدون ریبوزم است.
ساکول های دیکتیوزوم پیوسته در سطح cis تولید و در trans با تبدیل شدن به حفره های ترشحی ناپدید میشوند، بنابراین سطح سیس دارای ساکول های تازه و جوان هستند و سطح ترنس دارای ساکول های پیرتر، سطح سیس به دلیل دارا بودن ساکول های جوان برعکس سطح ترنس رنگ پذیری بالاتری داشته و به همین خاطر آن را سطح کرموفیل ( رنگ دوست ) و سطح ترنس را سطح کرموفوب ( رنگ گریز ) می نامند.

دستگاه گُلْژی (Golgi apparatus)
تودۀ کیسه چه های غشایی پهنی در یاخته های یوکاریوت (هسته داران). بسیاری از مولکول ها در راه خود به سمت سایر اندامک ها یا شبکۀ اندوپلاسمی از دستگاه گلژی می گذرند. برخی از این مولکو ل ها تغییر شکل می یابند یا درون کیسه چه ها گرد هم می آیند. دستگاه گلژی به افتخار کاشف آن، پزشک ایتالیایی، کامیلو گولجی، نام گذاری شده (گلژی تلفظ فرانسوی آن است). این دستگاه، غشاهای حبابچه های یاخته ای یا لیزوزوم ها را پدید می آورد.