دستور زبان ترکی استانبولی ( به ترکی استانبولی: Türkçe dil bilgisi ) ، که زین پس در این مقاله به سادگی ترکی خوانده می شود، دستور زبان ترکی معیار است آن طور که اهالی تحصیل کردهٔ جمهوری ترکیه به آن صحبت می کنند یا می نویسند.
ترکی زبانی شدیداً پیوندی است، چنان که قسمت زیادی از دستور این زبان از راه اضافه کردن پسوند به اسم ها یا فعل ها توضیح داده می شود. مثلاً evlerden «از خانه ها» چنین تحلیل می شود: ev «خانه»، - ler ( نشانهٔ جمع ) ، - den ( حالت ازی، به معنی «از» ) . تحلیل gidiyorum «می روم» چنین است: git «رو»، - iyor ( زمان حال استمراری ) ، - um ( اول شخص مفرد = « - م» )
مشخصهٔ دیگر ترکی هماهنگی واکه ای است. اکثر پسوندها دو یا چهار صورت متفاوت دارند و انتخاب از بین آن ها به واکهٔ ریشهٔ کلمه یا پسوند قبلی وابسته است: مثلاً حالت اَزیِ evler می شود evlerden «از خانه ها» ولی حالت ازی başlar «سرها» می شود başlardan «از سرها».
افعال در ترکی شش شخص ( سه شخص مفرد و سه شخص جمع ) ، چندین جهت ( معلوم و مجهول، انعکاسی، دوسویه، و سببی ) و زمان های دستوری متعدد دارند. مفاهیمی چون «منفی کردن»، «توانستن»، «باید»، و «اگر» که در بسیاری از زبان ها با کلمات مجزایی بیان می شوند، در ترکی معمولاً به کمک پسوند افعال بیان می شوند. مشخصهٔ دیگری از ترکی که در زبان های همسایه چون بلغاری و فارسی نیز دیده می شود آن است که از پسوند نقلی ( در ترکی - miş - یا - müş - یا - mış - یا - muş - ) معمولاً مفهوم استنتاج مستفاد می شود، مثلاً geliyormuşum « می آمده ام».
در این زبان از افعال چندین صفت فعلی ( sıfat - fiil ) ساخته می شود که فراوان کاربرد دارند. بندهایی که در فارسی با «کهٔ ربط» یا «چون» شروع می شوند در ترکی معمولاً با کمک این عبارات وصفی بیان می شوند.
فعل در ترکی معمولاً در انتهای جمله یا بند قرار می گیرد، صفت قبل از موصوف و حرف اضافه بعد از اسم.
پسوند ( ek ) به ستاک ( gövde ) متصل می شود. ستاک خود می تواند ریشه باشد ( kök ) یا هنوز بیشتر تجزیه پذیر باشد. پسوندها در زبان ترکی به صورت کلی در دو دسته جای می گیرند: پسوندهای سازنده ( yapım ekleri ) و پسوندهای تصریفی ( çekim ekleri ) . پسوند سازنده کلمهٔ جدیدی از کلمهٔ قدیم می سازد، یعنی از نوع پسوند اشتقاقی است. پسوند تصریفی نشان می دهد یک کلمه چگونه در جمله استفاده می شود. این مقاله که دربارهٔ دستور زبان است عمدتاً به پسوندهای تصریفی می پردازد. در عوض، مقالهٔ واژگان ترکی استانبولی به پسوندهای سازنده می پردازد.
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفترکی زبانی شدیداً پیوندی است، چنان که قسمت زیادی از دستور این زبان از راه اضافه کردن پسوند به اسم ها یا فعل ها توضیح داده می شود. مثلاً evlerden «از خانه ها» چنین تحلیل می شود: ev «خانه»، - ler ( نشانهٔ جمع ) ، - den ( حالت ازی، به معنی «از» ) . تحلیل gidiyorum «می روم» چنین است: git «رو»، - iyor ( زمان حال استمراری ) ، - um ( اول شخص مفرد = « - م» )
مشخصهٔ دیگر ترکی هماهنگی واکه ای است. اکثر پسوندها دو یا چهار صورت متفاوت دارند و انتخاب از بین آن ها به واکهٔ ریشهٔ کلمه یا پسوند قبلی وابسته است: مثلاً حالت اَزیِ evler می شود evlerden «از خانه ها» ولی حالت ازی başlar «سرها» می شود başlardan «از سرها».
افعال در ترکی شش شخص ( سه شخص مفرد و سه شخص جمع ) ، چندین جهت ( معلوم و مجهول، انعکاسی، دوسویه، و سببی ) و زمان های دستوری متعدد دارند. مفاهیمی چون «منفی کردن»، «توانستن»، «باید»، و «اگر» که در بسیاری از زبان ها با کلمات مجزایی بیان می شوند، در ترکی معمولاً به کمک پسوند افعال بیان می شوند. مشخصهٔ دیگری از ترکی که در زبان های همسایه چون بلغاری و فارسی نیز دیده می شود آن است که از پسوند نقلی ( در ترکی - miş - یا - müş - یا - mış - یا - muş - ) معمولاً مفهوم استنتاج مستفاد می شود، مثلاً geliyormuşum « می آمده ام».
در این زبان از افعال چندین صفت فعلی ( sıfat - fiil ) ساخته می شود که فراوان کاربرد دارند. بندهایی که در فارسی با «کهٔ ربط» یا «چون» شروع می شوند در ترکی معمولاً با کمک این عبارات وصفی بیان می شوند.
فعل در ترکی معمولاً در انتهای جمله یا بند قرار می گیرد، صفت قبل از موصوف و حرف اضافه بعد از اسم.
پسوند ( ek ) به ستاک ( gövde ) متصل می شود. ستاک خود می تواند ریشه باشد ( kök ) یا هنوز بیشتر تجزیه پذیر باشد. پسوندها در زبان ترکی به صورت کلی در دو دسته جای می گیرند: پسوندهای سازنده ( yapım ekleri ) و پسوندهای تصریفی ( çekim ekleri ) . پسوند سازنده کلمهٔ جدیدی از کلمهٔ قدیم می سازد، یعنی از نوع پسوند اشتقاقی است. پسوند تصریفی نشان می دهد یک کلمه چگونه در جمله استفاده می شود. این مقاله که دربارهٔ دستور زبان است عمدتاً به پسوندهای تصریفی می پردازد. در عوض، مقالهٔ واژگان ترکی استانبولی به پسوندهای سازنده می پردازد.
