درب مساجد

[ویکی فقه] تا پایان قرن سوم، مساجد فاقد درهای بزرگ بود.
مدخل همه مساجد، اعم از بزرگ و کوچک، درِمستطیل شکلی در دیوار محوطه بود، مانند مدخل مسجدِ قَصر الحَیْر الشرقی (۱۱۰)، مسجدِ جامعِ حَرّان که مدخل آن در فاصله سال‍ های ۱۲۶ـ۱۳۳ بنا شده است، مسجد قرطبه (۱۷۰)، مسجد عَمرو (۲۱۲)، دو مدخل مسجد جامع قیروان که تاریخ بنای آن ها ۲۲۱ است، مسجد بُوفَتاتا در سُوسه (۲۲۳ـ۲۲۶)، مسجد جامع سوسه (۲۳۶)، مسجد جامع سامَرّا (۲۳۴ـ۲۳۷)، مسجد جامع اَبُودُلَف (۲۴۷)، مسجد ابن طُولون (۲۶۳ـ۲۶۵). نخستین درِ بزرگ از آنِ مسجدی بود که فاطمیان در ۳۰۸ هنگام بنیانگذاری شهر مهدیه در کنار خلیج قابِس ساختند. معماری این دروازه یقیناً ملهم از طاق نصرت های رومی است که در شمال افریقا تعداد آن ها در ۳۰۸ احتمالاً بسیار بیش تر از امروز بوده است.

بانی درهای بزرگ در مصر
بانی این نوع در در مصر فاطمیان بودند، و نمونه آن طاق سردر مسجد الحاکم است که در ۳۹۳ ساخته شده و بسیار با ابهت تر از نمونه اصلی است (باعمق ۱۶/۶ و عرض ۵۰ /۱۵ متر در مقایسه با ۸•۳۰ متری مهدیه). مسجد الاَقْمَر (۵۱۹) با ابعادی بسیار کوچکتر و مسجد بَیْبَرس (۶۶۵ـ۶۶۷) در اندازه ای بسیار بزرگ (۸۳/۱۸• ۸۶/۸ متر) درهایی از همین نوع دارند. دو طرف درِ مسجدِ بیبرس با سه دهانه طاقنما تزیین شده است و حال آن که تعداد این طاقنماهای جناحی درمسجدِ اَلْحاکم دو و در مسجد مهدیه یکی بود.

در مقرنس
در عین حال، شکل جدیدی از در نیز که اصطلاحاً درِ مقرنس خوانده می شود در همان اوقات در شام ساخته شد. نخستین نمونه آن مدخل مدرسه شادبخت (۵۸۹) در حلب است. بعدها نمونه های خوب دیگری نیز مانند رباط ناصری (۶۳۵) در حلب و جامِع التوبه در دمشق (۶۳۲) ساخته شد. در مصر این قسم در، اول بار در مدرسه بیبرس (۶۶۲) و سپس در مدرسه و مقبره زین الدین یوسف (۶۹۸) احداث شد، ولی تا نیمه دوم قرن هشتم عمومیت نیافت، زیرا از اوایل قرن هشتم ابنیه متعددی برجای مانده که فاقد این نوع در است.

مبدأ ایجاد این گونه درهای زیبا و باشکوه
...