داردانل

داردانِل ( استانبولی: Çanakkale Boğazı، یونانی: Δαρδανέλλια، Dardanellia ) ، پیش تر هِلِسپُنتُس ( یونانی: Eλλήσποντος، Hellespontos ) یا تنگه چاناق قلعه تنگه ای است باریک در شمال غربی ترکیه که دریای اژه را به دریای مرمره پیوند می دهد. داردانل دارای ۶۱ کیلومتر ( ۳۸ مایل ) درازا اما تنها ۱٫۲ تا ۶ کیلومتر ( ۰٫۷۵ تا ۴ مایل ) پهنا دارد و ژرفای آن ۵۵ متر ( ۱۸۰ پا ) است که تا ۸۲ متر ( ۳۰۰ پا ) نیز می رسد.
این راه آبی، از دیرباز اهمیت اقتصادی و سیاسی داشته است و امروزه نیز کشتی های بازرگانی، نظامی و نفت کش هایی که از دریای سیاه می آیند تنها از طریق تنگه بسفر و متعاقباً تنگۀ داردانل می توانند بار خود را به دریاهای آزاد برسانند. در جنگ جهانی اول این منطقه اهمیت راهبردی یافته و نبرد پرتلفات گالیپولی در آن اتفاق افتاده است. در سال ۳۳۴ پیش از میلاد در حملهٔ اسکندر مقدونی به آسیا، سپاه هخامنشیان در تنگه داردانل شکست خوردند. [ ۱] سال ها پیش از این، خشایارشا ( شاه ایران ) در لشکرکشی به یونان که به فتح این کشور نیز انجامید، به همراهِ نیروی زمینی سپاهِ ایران از تنگه داردانل با استفاده از پل های موقت که توسط نبوغِ مُهَندسینش ساخته شده بودند، عبور کرد، نیروی دریایی سپاه ایران نیز از مسیرهای آبی و دریایی عبور کرد، این پل های موقت یکی از کارهای مهندسی خارق العاده در جهان باستان هستند.
داردانوس شهری بود یونانی و نزدیک به شهر تروا یا تروی که برکناره آسیایی تنگه داردانل قرار داشت. نام تنگه داردانل از شهر داردانوس برگرفته شده بود و آن باریکه آبی است که دریای اژه را به دریای مرمره پیوسته می سازد.
این شهر تا اوایل قرون وسطی هنوز مسکونی بود و پس از آن چنان متروکه گردید که حتی باستان شناسان چیز قابل توجهی از آن به دست نیاوردند تنگه داردانل به گاه باستان هلسپونت هم نامیده می شد. هلسپونت، تشکیل شده از دو جزء هله به علاوه حرف مالکیت «س» و پونت، در زبان یونانی باستان معنای دریای هله را می دهد که همان تنگه داردانل باشد. بنا بر روایات یونانی: اینو همسر دوم آتاماس پادشاه تبس از دو کودکی که آتاماس ( هله و برادرش فریکسوس ) از همسر نخستش می داشت بدش می آمد. او برای اینکه آتاماس پسر خود را بکشد، به خدمتکاران خویش دستور داد تا بذر گندمهای برزگران را پیش از کاشت طوری دست کاری کنند که سبز نشوند. این نقشه مؤثر واقع گشت و در آن سال گندمی نروئید و محصولی نیز برداشت نشد. مملکت را قحطی گرفت و مردم گرسنه ماندند. اینو از آتاماس خواست تا شخصی را به نیایشگاه دلفی فرستد و نظر خدایان را برای حل مشکل جویا شود ولی پیش از آن خود پیشکشهایی برای کاهنان و غیبگویان معبد دلفی فرستاده بود تا آرای ایشان را بخرد. پیشگویان که هدایای گرانقیمت اینو را دریافت کرده بودند، بنا به خواست اینو، نظر دادند که اگر آتاماس پسر خویش را برای زئوس قربانی کند، خدایان آرام گرفته و گرسنگی در میان مردم از بین خواهد رفت و محصول سالهای بعد نیز فراوان خواهد شد. پیش از اینکه رای معبد دلفی به دست آتاماس برسد، یکی از هواداران فریکسوس، جریان را به اطلاعش رسانید و فریکسوس را از خطری که تهدیدش می کرد، آگاه ساخت. فریکسوس و خواهرش هله از دست حسادت و نفرت نامادریشان اینو سوار بر قوچی با پشم زرین شدند که توسط مادرشان نفه له فرستاده شده بود و می توانست که هم صحبت کرده و هم پرواز کند. سوار بر این قوچ، آن ها بسوی نفه له مادر خود که در کولخوزیا بود، فرار کردند. در میان راه هنگامی که از فراز تنگه داردانل پرواز می کردند، هله علی رغم اینکه از پیش به او گفته شده بود که در تمامی طول پرواز نبایستی به پایین نگاه کند، از روی کنجکاوی فراوان، نظری به پایین افکند و با مشاهده دریا و امواجش از ورای بلندیهای زیاد، سرش گیج خورد و بدریا فرو افتاد. تلاشهای برادر برای دوباره از آب بیرون کشیدنش ثمری نبخشید و هله در دریا غرق شد.

دارْدانل (Dardanelles)
(یا: چَناق قَلْعِه) دریابندر و مرکز استان چناق قلعه، در شمال غربی ترکیه، واقع در ساحل آسیایی داردانل، به فاصلۀ ۲۵۶ کیلومتری جنوب غربی استانبول. ۵۴هزار نفر جمعیت دارد (۱۹۹۰). مرکز تجاری، اداری و کانون گردشگری تروا (تروی) و یادبودهای نظامی پیکار گالیپولی در جنگ جهانی اول است. ترکیه هنوز هم حضوری قدرتمند در این بندر دارد و از نظر استراتژیکی عبور و مرور در تنگه را کنترل می کند. قلعۀ چمن لیق، که سلطان محمد فاتح (۱۴۵۱ـ۱۴۸۱م/۸۵۵ـ۸۸۶ق) در اواسط قرن ۱۵م آن را برای تحکیم سلطۀ خود بر قسطنطنیه (استانبول کنونی) احداث کرد، مهم ترین بنای تاریخی استان مزبور است. درخلال نبرد داردانل در جنگ جهانی اول این قلعه نقش مهمی در دفاع از تنگه داشت و اکنون موزۀ ارتش و نیروی دریایی است. در ۴۸۰پ م، خشایارشا، شاهنشاه ایران، در آبیدوس پلی از قایق ساخت تا سپاه ۱۰۰هزار نفری خود را از داردانل عبور دهد و اروپا را فتح کند.