خوجه

[ویکی شیعه] خُوجه، عنوان گروهی مذهبی در هند که از آیین هندو به مذهب اسماعیلیه گرویده و شامل اسماعیلیان نزاری، شماری از اهل سنت و شیعیان خوجه اثناعشری است. اسماعیلیه از قرن هشتم هجری در هند گسترش یافت. آقاخان اول در گسترش اسماعیلیه نزاریه در هند نقش مهمی داشت، اما سیاست های او باعث شد در ۱۸۳۹م، انشعاباتی در این جماعت رخ دهد و گروهی از آنها به اهل سنت بپیوندند.
در اوایل دهه ۱۸۷۰م، شماری از خوجه ها به رهبری دوجی جمال در نجف با شیخ زین العابدین مازندرانی دیدار کردند. این ملاقات زمینه گرایش تعدادی از خوجه ها را به تشیع اثناعشری فراهم آورد که به شیعیان خوجه اثناعشری معروف شدند.
خوجه، عنوان طبقه ای است که در هند شکل گرفت و مشتمل بود بر اسماعیلیان نزاری و نیز گروهی از سنّیان و خوجه های اثناعشری. این واژه که از واژه فارسی خواجه گرفته شده است، همچنین با مسامحه برای تمام نزاریان هند نیز به کار می رود که جوامع کوچک تری چون شَمسیان در منطقۀ مُلتان و برخی از مومناها در شمال گُجَرات را هم دربرمی گیرد.

(برگرفته از خواجه به معنی آقا و سرور) لقب پیروان فرقه ای از شاخۀ نزاریه، پدیدآمده در اواخر قرن ۸ و اوایل قرن ۹ق در هند. اینان پس از سقوط الموت به هند کوچیدند و از فرقۀ شمسیه، منسوب به شمس الدین نامی (به هندی ستگورنور) از داعیان نزاری، نشأت گرفتند. سپس اساس تشکیلات خوجه ها در هند و انجمنی به نام جماعت خانه، که هم مسجد و هم مرکز اجتماعات آنان بود، به دست صدرالدین نامی بنا نهاده شد. صدرالدین را جلوه ای از روح ویشنو، که از خدایان سه گانه بزرگ هند است، می دانند. پس از صدرالدین، پیشوایان بسیاری در نواحی مختلف به امامت خوجه ها رسیدند. در زمان سلطۀ بریتانیا در هند از پشتیبانی آنان برخوردار بودند و سرانجام بیشتر خوجه ها امامت آقاخان چهارم را پذیرفتند. ادبیات خاص خوجه های نزاری، که در آن سنن، تعالیم دینی و اخلاقی، اشعار عارفانه و افسانۀ پیران این فرقه بازتاب یافته است، «گنان» خوانده می شود. خوجه ها با برخی فرقه های صوفیه ارتباط دارند و عقایدشان آمیزه ای از عقاید هندی و اسماعیلی است. در ۱۶۹۴ پیشوای خوجه به نام آقا عبدالسلام کتابی فارسی به نام پندیات جوانمردی برای هدایت پیروانش نوشت. اکثریت آنان در هند، پاکستان، کشمیر، بنگلادش، سری لانکا و افغانستان سکونت دارند. (نیز ← اسماعیلیه). بعد از ورود آقاخان اول به هندوستان (۱۸۳۹) و بروز نارضایتی در میان خوجه ها، به تدریج زمینه برای ایجاد انشعاب در میان آنان فراهم آمد و در سفری که جمعی از آنان به کربلا داشتند با شیخ زین العابدین مازندرانی، از علمای شیعه اثنی عشری، ملاقات و درخواست اعزام مبلّغ برای فراگیری احکام و عقاید دینی نمودند. شیخ فردی به نام ملا قادر حسین را به هند اعزام کرد و گروه هایی از خوجه ها به تدریج تشیع دوازده امامی را پذیرفتند. این گروه ها ابتدا از سوی بقیه تحریم و به مدّت بیست سال (۱۹۰۰ ـ۱۹۲۰) بایکوت شدند اما تعداد آن ها رو به افزایش نهاد و هم اکنون جمعیت آن ها حدوداً به ۱۲۵هزار نفر در سطح جهان می رسد که از این رقم ۴۰هزار در هند، ۴۰هزار در پاکستان، ۳۰هزار در افریقا و ۱۵هزار نفر در امریکا و اروپا و استرالیا سکونت دارند. مرکز اصلی هماهنگ کننده آن ها به نام «فدراسیون جهانی شیعیان خوجۀ اثنی عشری» در لندن واقع است. فدراسیون های منطقه ای دیگری نیز در افریقا، اروپا، آسیا و امریکا و کانادا دارند. این جمعیت غالباً به پیشۀ تجارت مشغول اند.