خواب گزاری

[ویکی فقه] خواب گزاری (کتاب). خواب گزاری (التحبیر امام فخر رازی) کتابی به زبان فارسی
کتاب خواب گزاری- التحبیر امام فخر رازی مشتمل بر دو متن است: ۱- خواب گزاری، که به احتمال قریب به یقین قدیمی ترین متن فارسی در علم خواب گزاری ( تعبیر رؤیا ) است. نسخه حاضر در برنامه ظاهرا در نیمه اول قرن هفتم و به احتمالی در سالهای آخر قرن هشتم هجری تالیف شده است؛ ۲- التحبیر فی علم التعبیر؛ که در هر دو متن، موضوع علم تعبیر خواب به نگارش درآمده است.متاسفانه به علت آنکه یگانه نسخه ای که از این متن قدیمی در دسترس قرار گرفته، ابتدا و انتهای آن افتادگی دارد، نام کتاب، مولف و نیز مترجم آن مشخص نیست و اطلاعاتی هم که از متن موجود به دست می آید، بسیار ناقص و ناچیز است. با همه جستجو و پژوهشی که مصصح و پژوهشگر نسخه حاضر در برنامه به انجام رسانیده و در منابع مهم کتابشناسی مانند الفهرست ابن ندیم و کشف الظنون حاجی خلیفه غور کرده و نیز در مطالب و مضامین کتاب تحقیق نموده اند، به نامی از مولف دست نیافته اند. البته از متن کتاب چنین برمی آید که مترجم کتاب شخصی است به نام خلیل اصفهانی که در عهد مهدی خلیفه عباسی (۱۵۸ ق) می زیسته و کتاب را از سریانی به عربی ترجمه کرده است.
ساختار کتاب
«خواب گزاری:» مشتمل بر مقدمه ای به قلم مصصح، دکتر ایرج افشار و سه بخش عمده و نیز بخش توضیحات و استدراکات است. هریک از بخشهای کتاب نیز خود مشتمل بر ابواب متعددی است که به عناوین آنها ضمن گزارش محتوای کتاب پرداخته خواهد شد.«التحبیر:» مشتمل بر مقدمه ای به قلم مصحح، و دو بخش اصلی است: بخش اول در اصول این علم دارای ۳۵ باب و بخش دوم در فروع دارای ۵۲ باب است.
گزارش محتوا
...

خوابگُزاری
(یا: تعبیر خواب) فَنّ تعبیر و تفسیر رؤیاهایی که آدمی در خواب می بیند. آگاهی ما دربارۀ اعتقاد ایرانیان باستان به خوابگزاری اندک است. فن خوابگزاری و پیدایش جماعت خوابگزاران را به سبب نگارشِ خواب نامه های فراوان در دورۀ اسلامی، بیشتر باید فنی شکل گرفته در دورۀ اسلامی به شمار آورد؛ گو این که می توان شواهدی نامدوّن از تعمق در معنای خواب را در میانِ اقوام دیگر نیز یافت. در روایات اسلامی رؤیای صادقه جزئی از اجزاء هفتادگانۀ نبوت به شمار رفته است. قرآن به امر خواب و رؤیا اعتنا کرده است. به نقل از قرآن، یوسف (ع) خوابِ دیگران را تعبیر می کرده و خداوند به او علم تعبیر رؤیا یا «علم تأویل الاحادیث» آموخته بوده است. نیز در قرآن به خواب ابراهیم (ع) و خواب پادشاه مصر و خواب یوسف (ع) و غیره اشاره شده است. حکمای اسلامی دربارۀ خواب و انواع آن و نیز علم تعبیر رؤیا بحث کرده اند، از آن جمله ابن عربی در فُصوص الحِکَم در این باره بحث کرده و خواب را ارتباط بُعد مثالی وجود انسان (مرتبۀ خیال) با عالم مثال و مبادی عالیه دانسته و رؤیا را عالم رمز و نماد خوانده که محتاج تعبیر و تأویل است. برخی رؤیاهای صادقه صریح و بی نیاز از تأویل و تعبیرند امّا برخی دیگر چون حکایت نمادین نفس از مشهودات غیبی خویش است، نیاز به تعبیر دارند. ولی همه یا بیشتر رؤیاها صادقه یا رحمانی نیست بلکه ناشی از تأثیرات عوامل درونی و بیرونی است. در روایات اسلامی از خواب های شیطانی و در قرآن از اَضغاث اَحلام (← اضغاث اَحلام) سخن رفته است که خواب هایی پریشان و درهم و عاری از اصالت اند. با توجه به دشواری تمیز بین خواب های اصیل و غیر آن و نیز تعبیر آن، فقها معمولاً مضامین خواب و رؤیا را فاقد حجیت شرعی دانسته و گفته اند هیچ رؤیایی برای بینندۀ آن یا دیگری ایجاد تکلیف شرعی نمی کند و نمی توان به آن استناد کرد. در تشخیص رؤیای رحمانی از غیر آن گفته اند که اگر مضمون و محتوای رؤیایی یا لوازم آن منافات با شرع و عقل داشته باشد پذیرفته نیست. رواج فن خوابگزاری را باید تا حدی مربوط به پادشاهان و امیرانی دانست که در دستگاهِ خود شماری خوابگزار به کار گمارده بودند. کار خوابگزاران آن بود که رؤیاهای درباریان، به ویژه شاه، را تعبیر کنند و چون خواب به مفهومی که خوابگزاران مراد می کرده اند وقایع آینده را در قالبِ تصاویری رمزآمیز مکشوف می کرد، خوابگزاران از نزدیک ترین معتمدانِ شاهان بودند. در فرهنگ اسلامی و ایرانی مشهورترین کتاب خوابگزاری کتاب تعبیر خواب ابن سیرین است که می گویند در قرن دوم هجری می زیسته، ولی آنچه امروز به نام کتاب تعبیر خواب ابن سیرین چاپ می شود در واقع همان کتاب خوابگزاری حُبَیش تفلیسی از نویسندگان فارسی زبان قرن پنجم هجری است. نیز ← رؤیا