خطبه اشباح

[ویکی فقه] خطبه اشباح از خطبه های مفصل نهج البلاغه است که موضوعات گوناگونی در آن مطرح شده است. توصیف خداوند، بی زمانی و بی مکانی او، توقیفی بودن اسما و صفات او، هدفداری خلقت موجودات، توصیف آسمان، فرشتگان، خلقت زمین، از جمله مطالب مطرح شده در این خطبه است.این خطبه به لحاظ ادبی دارای استعاره ها و کنایه هایی شگفت است که ابن ابی الحدید می گوید رواست بدین سبب گوینده بر دیگران برتر شمرده شود.
شَبَح به معنای شخص و چیزی است که از دور دیده شود و مشخص نباشد و چون در این خطبه امام(ع) از آفرینش آسمان، زمین، فرشتگان و آدم(ع) تا آنجا که در اندازه دریافتِ شنونده بود، سخن فرمود به «اشباح» معروف شده است.
مضمون
بنای سید رضی، گردآورنده نهج البلاغه این بوده که هر مقدار از خطبه های حضرت امیرالمؤمنین(ع) را که دارای فصاحت و بلاغت چشمگیرتری بوده انتخاب نموده و قسمتهای دیگر را نقل نکرده است؛ از جمله خطبه ها همین خطبه اشباح است که خطبه بسیار مفصلی بوده، و با وجود تقطیع هایی که در آن واقع شده باز هم خطبه خیلی طولانی و مفصلی است. حضرت امیرالمؤمنین(ع) در هر جمله ای از جملات این خطبه کنایات و اقسام استعارات را به کار برده است. از جمله مباحث مطرح شده در خطبه اشباح اینهاست:•توصیف خداوند و اینکه او بی زمان و بی مکان و اوصافش توقیفی است و باید بدانچه که در قرآن و سنت پیامبر(ص) و ائمه هدی آمده است اکتفا نمود و اینکه عقل انسان از فهم کیفیت صفات خدا ناتوان است.• تفسیر راسخان در علم • آفریدگان، حجت خدا و دلیلی به سوی اویند هر چند سخن نگویند.• بطلان کار کسانی که خدا را به آفریدگان تشبیه می کنند. • رسیدن آفریدگان به غایتی که برایشان مقدر شده است. •اتقان صنع خداوند . • توصیف آفرینش آسمان. • توصیف فرشتگان. • توصیف آفرینش زمین. • خلفت حضرت آدم(ع) • تقدیر رزق و روزی به کم و زیاد به نحو عادلانه جهت آزمایش سپاس و صبر توانگران و فقرا. • توصیف علم الهی و اینکه او به همه موجودات عالم است. • خطبه با دعای امام و طلب رضای خدا و درخواست بی نیازی از اینکه دست نیاز به سوی جز او دراز کنیم به پایان می رسد.
ارزش ادبی خطبه
ابن ابی الحدید، از علمای اهل سنت، در شرح این خطبه می نویسد: ::این فصل از سخنان امیرالمؤمنین(ع) دارای استعاراتی شگفت و جز آن از ابواب بدیع است که اگر در دیوان شاعری پرگو یا نویسنده ای پرگو یافت شود سزاوار است بر دیگران مقدم شود،... خدا را جای شگفتی است از کسانی که معیار برتری سخنان را دارا بودن امثال این صنعت می دانند و چون در صد صفحه، دو یا سه کلمه از آن را بیابند، قیامتی برپا می کنند و در بوق و کرنا می کنند و صفحه ها در وصف نکویی و شگفتی آن پر می کنند ولی چون این سخن را که همه اش به لطیف ترین وجه و ظریف ترین وجه و زیباترین عبارت و دقیق ترین معنا و نیکوترین مقصود، از این صنعت پر است می بینند هوای نفس و تعصب مانع می شود که از برتری آن سخن بگویند البته اگر به خوبی سخن گویند و تعصب نورزند که دیگر سخنان را بر آن برتری دهند.

[ویکی شیعه] خطبه اَشباح یکی از خطبه های مفصل نهج البلاغه که با خداشناسی آغاز شده و با دعای طلب رضای خدا به پایان می رسد. این خطبه در نهج البلاغه کامل نیست و فقط بخشی از سخنرانی امام علی(ع) در آن آمده است. ابن ابی الحدید استعاره ها و کنایه های این خطبه را نشانه برتری گوینده خطبه نسبت به دیگران می داند.
توصیف خداوند، بی زمانی و بی مکانی او، توقیفی بودن اسما و صفات او، هدفداری خلقت موجودات، توصیف آسمان، فرشتگان، خلقت زمین، از جمله مطالب مطرح شده در این خطبه است. شماره ترتیبی این خطبه در نسخه های نهج البلاغه، متفاوت است.