خربگه

[ویکی فقه] خَرَبْگه، نوعی مهره بازی در شمال افریقا است.
هرچند ریشه خ رب گ شناخته شده، منشأ این بازی در غبار زمان گم شده است (مربع هایی که در این بازی به کار می رود در سقف اهرام مصر نیز دیده شده اند). خربگه یکی از چهار بازی ای است که بَنوهلال با خود به افریقیه آورده بودند. این بازی روی صفحه ای مربع شکل انجام می گیرد که چند چاله در اطراف آن، در زمین یا صخره، تعبیه می شود. این صفحه از ۴۹ مربع کوچک تر یا به اصطلاح خانه (بیت (/ بَیْت) یا ذار (/دار)) تشکیل شده است. صفحه بازی را می توان روی سطحی سنگی یا روی کیسه پوشیده از شن و ریگ نیز ترسیم کرد. بازی را برحسب تعداد چاله های هر ضلع صفحه مربع شکل، به نام های خَموسیّه (با پنج چاله) و سَبوعیّه (با هفت چاله) نیز می خوانند. مربعِ مرکزیِ صفحه بازی، ذارالوَسْطْ (/ دارالوَسَطْ) نامیده می شود و با نخستین حرکتِ اولین مهره، این مربع در تمام طول بازی خالی باقی می ماند. بقیه مربع های مشخص شده یا مربع های با کارکرد خاص در این بازی، مربع مرکزی را در میان گرفته اند و مکان های امن بازی محسوب می شوند.
نحوه بازی
بازی خربگه دو نفره است. وقتی که صفحه بازی آماده می شود، بازیکنان (خرباگ ها یا خرباگی ها) در حلقه تماشاچیان علاقه مندی قرار می گیرند که بازی را دنبال و بازیکنان را تشویق می کنند. پس از این که بازیکنان مهره ها را، دو به دو، بر صفحه بازی در جای خود قرار دادند، هریک به نوبت مهره هایی را که به دو رنگ متفاوت اند حرکت می دهند. این مهره ها را کِلاب (جمع کَلْبْ = سگ) می نامند. مادّه و جنس مهره ها در مناطق مختلف، متفاوت است. مهره ها به دو رنگ سیاه و سفیدند؛ مهره های سفید از سنگ ریزه یا پوسته حلزون و مهره های سیاه از گلوله های خشک شده سرگین شتر، هسته هلو که در آفتاب سیاه شده یا هسته خرما تهیه می شود. از هر رنگ ۲۴ مهره تهیه می کنند. اولین مرحله بازی این است که بازیکنان مهره ها را، دو به دو، در جاهایی از صفحه بازی که انتخاب می کنند قرار دهند. جریان بازی به همین کار بستگی دارد؛ هر بازیکن، مهره های خود را حرکت می دهد و در عین حال سعی می کند که حرکت های رقیب خود را پیش بینی کند و بازیکنان ماهر می توانند تا هشت حرکت آینده رقیب شان را حدس بزنند. هر بازیکن تلاش می کند که مهره های حریف را، یکی یکی، بین دو مهره خود گیر بیندازد. به این ترتیب بازیکن به اصطلاح می تواند «سگِ حریف را بخورد». در عمل، مهره ها را می توان در هر خانه ای قرار داد و بازیکنان می توانند آن ها را در هر جهتی حرکت بدهند ولی ظاهرآ حرکت در قطرها مجاز نیست.
اشتیاق مردم به خربگه
بازی خربگه در فصل بهار و در فضای باز، جایی که به همین منظور در محوطه میان خیمه ها خالی گذاشته اند، انجام می گیرد. مُسِن ترها بعد از ظهرها تا هنگام غروب آفتاب بازی می کنند. در پشت بازارچه ها، صفحه بازی را روی کیسه های پوشیده از شن آماده می کنند و مغازه داری که چهار، پنج دست بازی را ترتیب می دهد، هم زمان، از حضار با نوشیدنی پذیرایی می کند. چوپانان نیز وقتی گله را به چرا می برند، در زمین های شیب دار و ناهموار، در عین حال که مراقب گله خود هستند، خربگه بازی می کنند. خربگه سرگرمی گروهی پیچیده ای است(و بنابراین می توان برای آن مسابقاتی ترتیب داد). گاه مسابقاتی نیز در این زمینه برگزار می شود و مشتاقان این بازی ها به همراه وسایل و آذوقه لازم به نقاط مختلف سفر می کنند. پیش از آغاز بازی ها بر سر چیزی شرط بندی می کنند، مثلا چهارپایی چون گوسفند، بز یا شتر (در این مورد از واژه شرط، خطار یا مُقابِل استفاده می کنند). در حماسه هلالیان، بازنده خربگه باید شرط های سخت تری را بر گردن می گرفت مثلا باید برهنه می شد و حتی گاه کار به قتل یکی از بستگان نزدیک او می کشید.
بازی دیگر تحت عنوان خربگه
...