خایدالو

هستهٔ اولیهٔ شهر خرم آباد، شهر باستانی خایدالو بوده است. بسیاری از خاورشناسان برآنند که این مکان با توضیحاتی که در متون مربوط به آشوریان باستان دربارهٔ شهر خایدالو آمده، مطابقت بسیاری دارد. ژاک دومرگان به دنبال کاوش های باستان شناسی اش در سال ۱۸۹۱ میلادی در خرم آباد، در مطالعات جغرافیایی می نویسد:
محل فعلی خرم آباد جایی است که همیشه مسکونی بوده است. در جنوب خرم آباد جلگهٔ زیبایی است، مشروب از آب های رودخانه و در دیه های آن قبیل گل دان و شاهین آباد و بسیار دیگر وجود دارد که برای منطقه بسیار مهم اند. نزدیک این دهات تپه های مصنوعی بزرگی است که تحقیق و کاوش در آن ها بسیار جالب توجه است و من فکر می کنم که با خایدالوی متون آشوری مطابقت کند.
ژاک دومرگان از قول ژماسپرو خایدالو را در بخش های گمنامی که ماد را احاطه کرده است، دانسته و اضافه می نماید که «در آنجا است که متحملاً شاه عیلام ( کدورنان خونت ) به هنگام حملهٔ فاتحین شمال و اشغال ماداکتو به آنجا گریخته و پناه جسته است».
رومن گیرشمن این نام را هیدالو نوشته است و آن را ناحیهٔ پر ثروت شوشتر می داند. رشید یاسمی محل شهر را دز ملکان می دانند و در خصوص نگارش ( میدالو ) این گونه نوشته است: «در کنار شط کارون در طرف بالا واقع بوده است و از شوش به آنجا ۲۲ فرسنگ به خط مستقیم مسافت بوده است؛ چنان که میام میدالو مالمی ( ایذه ) ۱۳ فرسخ می شمرده اند. » در کتاب مشیرالدوله ایران قدیم یا تاریخ مختصر ایران تا انقراض ساسانیان نیز آمده است که «شهر خایدالو در جای خرم آباد امروزی بوده است». برخی دیگر از محققان از جمله ژاک دو مورگان و دهخدا نیز این نظر را داشته اند. حاجی علی رزم آرا در کتاب جغرافیای نظامی ایران نوشته است: «در جلگهٔ خرم آباد در چهار هزار سال قبل، شهری موسوم به خایدالو ( یا خایدر ) در عصر عیلام وجود داشته که آثار و خرابه های شهر مذکور در اطراف منار خرم آباد باقی است. » در تمدن عیلامیان، خرم آباد مرکز منطقه ای به نام سیماش بوده است که شاهان نیمه مستقلی داشته است ( سلسلهٔ سیماشکی ) که به دلیل موقعیت جغرافیایی و انسانی اش بارها در جنگ ها مفرّ و مأمن شاهان عیلامی بوده است.