حیرتان

بندرگاه حیرتان با نام تاریخی ایروتام شهر کوچکی است که در مرز میان ازبکستان و افغانستان واقع شده است. این شهر در شمال ولایت بلخ قرار داشته، یکی از بندرگاه های مهم تجارتی افغانستان به شمار می رود. خط مرز میان این دو کشور را آمودریا تشکیل داده است. در سال ۱۹۸۲م. در میان این دو کشور پل دوستی توسط دولت شوروی پیشین ساخته شده است که افغانستان را به تمام کشورهای آسیای میانه و روسیه و چین ارتباط می دهد. اتحاد جماهیر شوروی در سال های ۱۹۸۳ و ۱۹۸۴ برای گسترش نفوذ خود در افغانستان ساخت شهرک چهل هزار نفری را در حیرتان طرح ریزی کرد تا از این طریق جابه جایی پرسنل و تجهیزات شوروی به این سوی مرز تسهیل شود.
راه حیرتان یکی از امن ترین راه های تجارتی افغانستان در طول ۳۳ سال جنگ بوده است. سایر بندرهای تجارتی افغانستان بنا بر معضلات سیاسی میان دولت ها اکثراً بسته بوده است. ارتفاع حیرتان از سطح دریا ۳۰۰ متر بوده، دارای آب و هوای گرم است.
در زمان امان الله شاه یکی از افراد او به نام وزیر محمدگل مهمند نایب الحکومهٔ ولایت بلخ بزرگ شد. وی سیاست پشتون سازی را در این ولایت پیشه کرد و نام بسیاری از مناطق ولایت بلخ را تغییر داد. محمدگل مهمند نام این شهر را از ایروتام که نام تاریخی آن بود به حیرتان تغییر داد. [ ۱]
احداث پروژهٔ راه آهن حیرتان گوری مار در ۲۲ ژانویهٔ ۲۰۱۰ توسط شرکت راه آهن ازبکستان به سرمایهٔ ۱۷۰ میلیون دالر آغاز و در ژوئن ۲۰۱۱ به بهره برداری رسید. این راه آهن ۱۰ کیلومتر به طرف شهر تِرمِذ و ۷۵ کیلومتر تا ترمینال گوری مار فاصله دارد. بودجهٔ این راه آهن را بانک توسعهٔ آسیایی از همکاری مالی کشورهای آمریکا و ژاپن تأمین نموده است. از جمله مبلغ ۵ میلیون دلار آن را دولت افغانستان پرداخته است. مرحلهٔ دوم این پروژه تعمیر راه آهن تا شیرخان بندر و بندر دریایی چابهار کشور ایران است.