حکم غنیمت

[ویکی فقه] غنیمت، آنچه با قهر و غلبه و جنگیدن از کفّار به دست می آید و مطلق فواید به دست آمده است.
در کلمات فقها غنیمت در دو معنای خاص و عام به کار رفته است. معنای خاص آن عبارت است ازآنچه مجاهدان با قهر و غلبه و جنگیدن از کفار حربی به چنگ می آورند و معنای عام آن عبارت است از مطلق فوایدی که به دست می آید؛ خواه با کار و تجارت یا حیازت یا نبرد با کفار حربی یا غیر آنها. موضوع سخن در این نوشتار، غنیمت به معنای نخست است.
کاربرد فقهی
مباحث مربوط به غنیمت به معنای دوم در عنوان « خمس » آمده است.
غنیمت اموال کفار
غنیمت شامل همه اموال کفار حربی؛ اعم از منقول و غیر منقول می شود.به قول اکثر فقها، در جنگ با باغیان (خروج کنندگان بر امام معصوم علیه السّلام) آن مقدار از اموال موجود در دستشان در میدان جنگ که به چنگ سپاهیان حق می افتد، غنیمت به شمار می رود. فدیه و وجه المصالحه ای که مشرکان می دهند نیز غنیمت محسوب می گردد آیا اموال کافرانی که در پی بیم از سپاهیان اسلام و پا به فرار گذاشتن بر جای می گذارند و رزمندگان اسلام به آنها دست می یابند، غنیمت محسوب می شود؟ برخی آن را غنیمت دانسته اند؛
← انفال
...

[ویکی فقه] حکم غنیمت (قرآن). غنیمت گرفتن در جنگ و استفاده از آن جایز می باشد ولی غنیمت گرفتن از تازه مسلمان به اتهام مسلمان نبودن حرام می باشد.
توجه به حکم شرعی غنایم ضروری می باشد:«واعلموا انما غنمتم من شیء فان لله خمسه وللرسول ولذی القربی والیتـمی والمسـکین وابن السبیل ان کنتم ءامنتم بالله وما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان...؛ بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای ذی القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آنها) است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل ، روز درگیری دو گروه (باایمان و بی ایمان) (روز جنگ بدر) نازل کردیم، ایمان آورده اید ...» در آغاز این سوره دیدیم که پاره ای از مسلمانان بعد از جنگ بدر بر سر تقسیم غنائم جنگی مشاجره کردند و خداوند برای ریشه کن ساختن ماده اختلاف غنائم را دربست در اختیار پیامبر گذاشت تا هرگونه صلاح می داند آن را مصرف کند و پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) آنها را در میان جنگجویان به طور مساوی تقسیم کرد.این آیه در حقیقت بازگشت به همان مسئله غنائم است به تناسب آیاتی که درباره جهاد، قبل از این گفته شد، زیرا در چند آیه قبل اشارات مختلفی به موضوع جهاد گردید و از آنجا که جهاد غالبا با مسئله غنائم آمیخته است تناسب با ذکر حکم غنائم دارد (بلکه چنان که خواهیم گفت قرآن در اینجا حکم را از مساله غنائم جنگی نیز فراتر برده و به همه در آمدها اشاره کرده است.)در آغاز آیه می فرماید: بدانید هرگونه غنیمتی نصیب شما می شود یک پنجم آن، از آن خدا و پیامبر و ذی القربی (امامان اهل بیت) و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از خاندان پیامبر) می باشد (و اعلموا انما غنمتم من شی ء فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل).و برای تاکید اضافه می کند: که اگر شما به خدا و آنچه بر بنده خود در (روز جنگ بدر) روز جدایی حق از باطل، روزی که دو گروه مؤمن و کافر در مقابل هم قرار گرفتند، نازل کردیم ایمان آورده اید باید به این دستور عمل کنید و در برابر آن تسلیم باشید (ان کنتم آمنتم بالله و ما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان).در اینجا توجه به این نکته لازم است: با اینکه روی سخن در این آیه به مؤمنان است، زیرا پیرامون غنائم جهاد اسلامی بحث می کند و معلوم است مجاهد اسلامی مؤمن است، ولی با این حال می گوید: اگر ایمان به خدا و پیامبر آورده اید، اشاره به اینکه نه تنها ادعای ایمان نشانه ایمان نیست بلکه شرکت در میدان جهاد نیز ممکن است نشانه ایمان کامل نباشد و این عمل به خاطر اهداف دیگری انجام گیرد، مؤمن کامل کسی است که در برابر همه دستورات مخصوصا دستورات مالی تسلیم باشد و تبعیضی در میان برنامه های الهی قائل نگردد. و در پایان آیه اشاره به قدرت نامحدود الهی کرده می گوید: و خدا بر همه چیز قادر است (و الله علی کل شی ء قدیر).یعنی با اینکه در میدان بدر از هر نظر شما در اقلیت قرار داشتید و دشمن ظاهرا از هر نظر برتری چشمگیری داشت خداوند قادر توانا آنها را شکست داد و شما را یاری کرد تا پیروز شدید.
حرمت غنیمت گرفتن
غنیمت گرفتن از تازه مسلمان به اتهام مسلمان نبودن حرام است:یـایها الذین ءامنوا اذا ضربتم فی سبیل الله فتبینوا ولا تقولوا لمن القی الیکم السلـم لست مؤمنـا تبتغون عرض الحیوة الدنیا فعند الله مغانم کثیرة کذلک کنتم من قبل فمن الله علیکم فتبینوا...؛ کلمه ضرب به معنای سیر در زمین و مسافرت است و اگر ضرب را مقید کرده به قید سبیل الله، برای این بود که بفهماند منظور از این سفر خارج شدن از خانه به منظور جهاد است. و کلمه تبین به معنای تمیز دادن و منظور از آن تمیز دادن مؤمن از کافر است به قرینه اینکه می فرماید: و به کسانی که در برابر شما القای سلام می کنند نگوئید: تو مؤمن نیستی، و مراد از القای سلام همان تحیت سلام است که تحیت اهل ایمان است ولی بعضی آیه را به صورت لمن القی الیکم السلم، به فتح لام خوانده اند که به این قرائت منظور سلام دادن نیست بلکه تسلیم شدن و تقاضای صلح است.و مراد از اینکه فرمود: لست مؤمنا تبتغون عرض الحیاة الدنیا، به ابتغاء عرض حیاة دنیا به او مگویید تو مؤمن نیستی، این است که مسلمانان بخاطر اینکه مجاز باشند در جنگیدن و گرفتن غنیمت مساله مسلمان نبودن آنان را بهانه نکنند، می فرماید: چنین هدف پست و مادی را مجوز جنگیدن با آنان نسازید زیرا: فعند الله مغانم کثیرة، نزد خدا مغانم بسیار هست و کلمه: مغانم جمع مغنم است و مغنم به معنای غنیمت است می فرماید: غنیمت ها و فوائدی که نزد خدای تعالی است افضل از غنیمت های دنیایی است، برای اینکه هم بیشتر است و هم باقی و دائمی است، پس اگر شما طالب غنیمتید جا دارد غنیمت های الهی را مقدم بدارید و بر غنیمت های دنیایی ترجیح دهید.
جواز غنیمت گرفتن
غنیمت گرفتن از دشمن در جنگ و استفاده از آن جایز می باشد:«یسـلونک عن الانفال قل الانفال لله والرسول...؛ از تو درباره انفال(غنایم، و هرگونه مال بدون مالک مشخص ) سؤال می کنند؛ بگو: انفال مخصوص خدا و پیامبر است ...»در برخی شان نزول ها آیه یاد شده مربوط به غنایم جنگ بدر دانسته شده که مسلمانان بر سر مالکیت آن اختلاف کردند. خداوند این آیه را نازل کرد و به مسلمانان یاد آور شد که عملی که با حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) صورت گرفته، جایز و امضا شده است. «واذکروا اذ انتم قلیل مستضعفون فی الارض تخافون ان یتخطفکم الناس فـاوکم وایدکم بنصره ورزقکم من الطیبـت...؛ و به خاطر بیاورید هنگامی را که شما در روی زمین، گروهی کوچک و اندک و زبون بودید؛ آنچنان که می ترسیدید مردم شما را بربایند! ولی او شما را پناه داد؛ و با یاری خود تقویت کرد؛ و از روزی های پاکیزه بهره مند ساخت ...»مقصود از «رزقکم من الطیبات» در آیه غنایم است که برای مسلمانان پاک و حلال شده است. «واعلموا انما غنمتم من شیء فان لله خمسه وللرسول ولذی القربی والیتـمی والمسـکین وابن السبیل ان کنتم ءامنتم بالله وما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان...؛ بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای ذی القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آنها) است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل ، روز درگیری دو گروه (باایمان و بی ایمان) (روز جنگ بدر) نازل کردیم، ایمان آورده اید ...»«فکلوا مما غنمتم حلـلا طیبا...؛ از آنچه به غنیمت گرفته اید، حلال و پاکیزه بخورید؛ و از خدا بپرهیزید؛ خداوند آمرزنده و مهربان است!»