حمدان بن اشعث قرمط

[ویکی فقه] حمدان قرمط رهبر و بنیان گذار جنبش قرمطیان در کوفه بود.
حَمْدان قَرْمَط، مشهور به حمدان بن اَشْعَث، رهبر و بنیان گذار جنبش قرمطیان در کوفه، در سده سوم هجری.
به رغم شهرت وی، در منابع، درباره خانواده و تبار و تولد و آغاز زندگی اش تا تاریخ ۲۶۱ و بنابه روایتی ۲۶۴ ، اطلاعی در دست نیست. حمدان لقب قرمط داشت او را به سبب کوتاهی قد و پاهایش و نیز کوتاهی گامهایش چنین لقب دادند.

وارد شدن حمدان قرمط به کیش اسماعیلی
بیشتر مورخان وارد شدن حمدان قرمط به دعوت اسماعیلی را با گزارشهای همانندی مطرح کرده اند که گاه باهم تفاوتهایی اندک دارند.
وی از سواد کوفه و از قریه دُور واقع در طَسُّوجِ فراتِ بادقلا/ باذفلی بود.
حمدان را نخست حسین اهوازی، یکی از داعیان برجسته اسماعیلی که برای تبلیغ به جنوب عراق گسیل شده بود ، به کیش اسماعیلی درآورد و از او پیمان گرفت.
بغدادی به صراحت حمدان قرمط را باطنی خوانده است.
به روایت ابن ندیم از یک کتاب ردّ اسماعیلیه، حمدان در تأسیس دعوت با عبدالله بن میمون قداح، در ایام مأمون عباسی (متوفی ۲۱۸)، همدست بوده است.
اما این گزارشها با روایت مشهور، مبنی بر این که حمدان در نیمه سده سوم به دعوت وارد شد، ناسازگار است.
همچنین اشاره تلویحی طبری به این که حمدان قرمط و پیروانش پیش از آن که به کیش اسماعیلی درآیند، کیسانی مذهب بوده اند، توجیه ناپذیر است. ص۴۳ ( Wilferd Madelung, "Fatimiden und Bahrainqarmaten", Der Islam, vol۳۴ (۱۹۵۹
او دعوت را در نواحی کوفه و نیز بخشهای جنوب عراق سازمان داد و داعیانی برای بخشهای عمده برگزید.
منابع از گرایش او به آیین اسماعیلی خبر می دهند. ص۴۰ ( Wilferd Madelung, "Fatimiden und Bahrainqarmaten", Der Islam, vol۳۴ (۱۹۵۹
اما در این اخبار به صراحت گفته نشده که حمدان پیش از آن چه مذهبی داشته است.ص۴۳ ( Wilferd Madelung, "Fatimiden und Bahrainqarmaten", Der Islam, vol۳۴ (۱۹۵۹
دیری نگذشت که حمدان پیروان بسیاری یافت که آنان را قرامطه/ قرمطیه نامیدند.

نیروگرفتن دعوت اسماعیلی به دست حمدان
امر دعوت به دست حمدان نیرو یافت و او توانست گروهی از جمله زَکْروَیْه بن مِهرَویْه، عکرمه بابلی،جَلَنْدی رازی، اسحاق سورانی (بورانی) و عُطَیف نیلی را به دعوت خویش درآورد.
در آن زمان یک گروه اسماعیلی وجود داشت که از مرکز شام رهبری می شد و حمدان که پایگاه دعوت خود را در کَلْواذی، نزدیک بغداد، قرار داده بود ، نیز مرجعیت رهبران مرکزی را قبول داشت و با آنان در مکاتبه بود، لیکن هویت این رهبران پوشیده نگه داشته می شد.
حمدان به سهولت می توانست از کلواذی با داعیان خراسان و پیشوای منطقه عسکر مُکْرَم (منطقه اهواز) ارتباط برقرار کند.
ابن ندیم به نقل از همان کتاب، تاریخ این رویدادها را ۲۶۱ ذکر کرده است .

عوامل موفقیت سریع حمدان
...