حقوق مادر

[ویکی فقه] از آنجا که پدر و مادر واسطه فیض الهی به فرزندان هستند، و رضای خدا در رضای ایشان است و احسان به والدین در قرآن در کنار عبادتخدا واجب شمرده شده است، از اینرو لازم است که حقوق آنها را بشناسیم و در برآوردن آن بکوشیم؛ چراکه برآوردن حقوق پدر و مادر جز از طریق آشنایی با حقوق ایشان امکان ندارد.
حقوق جمع حق است و حق از ریشه حقق به معنی هر کار و سخنی است که بر حسب واقع، آنطور که واجب است و به اندازه ای که واجب است و در زمانی که واجب است انجام شود. در مختار الصحاح در توضیح این لغت آمده است: «حق الشی ای وجب»، یعنی حق چیزی است که واجب می شود.
اهمیت حقوق پدر و مادر
۱- در سوره های بقره/۸۳، نساء/۳۶، انعام/۵۱ و اسراء/۲۳ نیکی به والدین بلافاصله پس از مساله توحید قرار گرفته است. این امر بیانگر آن است که در اسلام تا چه اندازه بر اهمیت حقوق پدر و مادر تاکید شده است.۲- احترام به پدر و مادر از اوصاف برجسته انبیاء الهی مانند حضرت یحیی، مسیح، نوح، ابراهیم (علیهم السّلام) بر شمرده شده است. از قول حضرت یحیی در قرآن نقل شده است که: «خدا من را طوری خلق کرد که نسبت به پدر و مادرم خوش رفتار باشم.» قرآن این مطلب را در مورد حضرت عیسی (علیه السلام) نیز بیان می کند: «خدا مرا طوری خلق نکرد که نسبت به مادرم بدرفتار باشم.» باز در جای دیگر می فرماید: «من نسبت به مادرم نیک رفتارم.»همچنین پیامبر اسلام (علیه السّلام) در جواب سؤال فردی که از او پرسید: «من اعظم حقا علی الرجل؟»، یعنی: «چه کسانی بزرگترین حق را بر فرد دارند؟» فرمودند: «والداه»، یعنی «پدر و مادرش».
تقدم حق مادر بر پدر
در ذیل به بیان چند حدیث، درخصوص تقدم حق مادر بر حق پدر می پردازیم:۱- جاء رجل آخر قائلا یا رسول الله (علیه السّلام) من احق الناس بحسن صحابتی؟ «قال: «امک» قال: «ثم من؟» قال: «امک» قال: «ثم من؟» قال: «امک» قال: «ثم من؟» قال: «ابوک». ۲- جاء رجل فسال رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) عن بر الوالدین فقال «ابرر امک، ابررامک، ابرر امک، ابرر اباک، ابرر اباک، ابرر اباک». در این حدیث نیکی به مادر قبل از نیکی به پدر ذکر شده و تکرار هر دو نشانگر اهمیت نیکی به والدین است.۳- عن الامام الباقر (علیه السّلام) : «ان موسی بن عمران قال: «یا رب اوصنی» قال: «اوصیک بی» قال: «یا رب اوصنی» قال: «اوصیک بی» ثلاثا قال: «یا رب اوصنی» قال: «اوصیک بامک» قال: «یا رب اوصنی» قال: «اوصیک بامک» قال: «یا رب اوصنی» قال: «اوصیک بابیک». در این حدیث خداوند (عزوجل) ابتدا دو مرتبه حضرت موسی (علیه السّلام) را سفارش به خودش می کند سپس دو مرتبه پیامبرش را سفارش به مادر می کند آنگاه یک مرتبه او را سفارش به پدر می کند.»نکته های زیر از این حدیث بدست می آید:الف خداوند سفارش به مادر را قبل از سفارش به پدر ذکر می کند.ب خداوند سفارش به مادر را همردیف سفارش به خود قرار داده است.ج خداوند حضرت موسی (علیه السّلام) را - که هم پیامبر است و هم معصوم از خطاست - به مادرش سفارش می کند و این سفارش را دو مرتبه، تکرار می کند که این امر اهمیت حق مادر را می رساند.۴- پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمودند: «حق مادر دو برابر حق پدر است.» ۵- قال علی بن الحسین (علیه السّلام): «اوجبها علیک حق امک ثم حق ابیک». ۶- جاء رجل الی رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) قال: «یا رسول الله: ای الوالدین اعظم حقا. قال : «التی حملته بین الجنبین.» ۷- پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) می فرماید: «یوصیکم الله بامهاتکم ثم یوصیکم بامهاتکم، ثم یوصیکم بامهاتکم ثم یوصیکم بالاقرب فالاقرب»۸- در کتاب فقه الرضا (علیه السّلام) آمده است که: «و اعلم ان حق الام الزم الحقوق و اوجب»۹- خداوند به موسی (علیه السّلام) می فرماید: «الا ان رضاها رضائی و سخطها سخطی» یعنی» ای موسی آگاه باش که رضای مادر رضای من است و خشم مادر خشم من است».
ناتوانی در ادای حق مادر
...