در نظم و نثر فارسی نامِ حسین بن علی یا مشهورترین کنیه اش، «اباعبدالله»، و بعض القابش، مانند مظلوم کربلا، سیدالشهداء، سالار شهیدان، سرور آزادگان و شاه تشنه لبان، یا نام های همراه یا در تقابل با او مانند کربلا، عاشورا، شمر و یزید سهم چشمگیری دارد. بزرگداشت یا عزاداری برای حسین بن علی تا سال ۳۵۲ ه. ق — که مُعِزُّالدُّولهٔ دِیْلَمی فرمانِ اقامهٔ عزا داد — قدغن بود. پس از آن، در دورهٔ آزاداندیشی سامانیان و نیمهٔ دوم سدهٔ چهارم هجری، اوضاع آرام بود. نیمهٔ دوم سدهٔ پنجم و سراسر سدهٔ ششم هجری دوران فشار مذهبی بر مخالفان مذهبی حکومت بود. در سده های هفتم و هشتم هجری اشعار مذهبی رواج یافت و در ابتدای سدهٔ هشتم در عصر اولجایتو، سوگواری عاشورا باز برپا شد. [ ۱]
آثار منثور در این باره را می توان به دو دستهٔ متون تاریخی و متون عرفانی و ادبی بخش کرد. در دستهٔ اول، که دارای ارزش ادبی نیز هست، گزارش هایی از رویداد عاشورا بیان شده که ارزش تاریخی دارد، مانند آثاری از مسعودی، بیهقی، بیرونی، ناصرخسرو، راوندی و حمدالله مستوفی. دستهٔ دومِ آثار منثور، به خاطر بیان ادبی فضیلت های حسین بن علی و یارانش، بیشتر به شعر نزدیک است و از دیدگاه فلسفی نیز شعر منثور شمرده می شوند. آثار کَشفُ الْمَحجوب هُجْویری، کَشفُ الأسرار و عُدَّةُالأبرار رشیدالدین میبدی، عبدالکریم قُشَیْری، تَذکِرَةُالأُولیاء عطّار، آثار مولوی و فیهِ ما فیه، افلاکی، اسیری لاهیجی، حمیدالدین بلخی، بهاءالدین بغدادی، خواجه نصیرالدین طوسی و بهارستان جامی از این دستند. [ ۲] فیلمنامهٔ روز واقعهٔ بهرام بیضایی از اهمّ آثار منثور فارسی پس از مشروطه به شمار می رود، که از رویش فیلم پربیننده ای به همین نام نیز ساخته شده است. [ ۳]
آثار ادبی در حوزهٔ شعر منظوم دربارهٔ حسین بن علی و کربلا را نیز می توان به دو دستهٔ دورهٔ متقدمان و دورهٔ متأخران تا عصر حاضر دسته بندی کرد. دورهٔ نخست که حکومت های غیر شیعی بر ایران فرمانروایی دارند، از سدهٔ چهارم هجری هم زمان با رواج شعر دری آغاز می شود و تا سدهٔ دهم هجری و برپایی حکومت صفوی ادامه می یابد. در این دوره، همه یا اکثریت شاعران شیعه و اهل سنت، هر یک به گونه ای به حسین بن علی و عاشورا پرداخته اند. کسایی مروزی نخستین شاعر این دوره است که مرثیه می سراید. پس از او قوامی رازی، سنایی، عطار، مولوی، سیف فرغانی، جامی، خاقانی، کمال الدین اسماعیل اصفهانی، سید حسن غزنوی، سعدی، خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی، حسن کاشی و ابن حسام خوسفی سروده هایی دربارهٔ حسین بن علی و کربلا آفریده اند. در دورهٔ دوم با آغاز حکومت صفوی و رسمی شدن تشیع در ایران، سروده های مذهبی و عاشورایی رونق یافت. محتشم کاشانی، صائب تبریزی، شهریار از شاعران مطرح در این زمینه هستند. در این دوره برخی شاعران به گزارش شاعرانهٔ عاشورا دست زده اند که می توان آنان را در دو دستهٔ تاریخ گرا و عرفان گرا جای داد. تاریخ گرایان که اکثریت هستند، به عاشورا از منظر تاریخی نگریسته اند. صباحی بیدگلی، عبدالرزاق لاهیجی، فیض کاشانی، میرزا رحیم نیا، جیحون یزدی، محمدتقی بهار، جلال الدین همایی و امیری فیروزکوهی از این دسته اند. گروه دوم یا عرفان گرایان نگاهی عرفانی به عاشورا داشته اند. صفی علیشاه، عُمّان سامانی، ملا احمد نراقی، بیدل دهلوی و اقبال لاهوری و هوشنگ ابتهاج از این گروهند. [ ۴]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفآثار منثور در این باره را می توان به دو دستهٔ متون تاریخی و متون عرفانی و ادبی بخش کرد. در دستهٔ اول، که دارای ارزش ادبی نیز هست، گزارش هایی از رویداد عاشورا بیان شده که ارزش تاریخی دارد، مانند آثاری از مسعودی، بیهقی، بیرونی، ناصرخسرو، راوندی و حمدالله مستوفی. دستهٔ دومِ آثار منثور، به خاطر بیان ادبی فضیلت های حسین بن علی و یارانش، بیشتر به شعر نزدیک است و از دیدگاه فلسفی نیز شعر منثور شمرده می شوند. آثار کَشفُ الْمَحجوب هُجْویری، کَشفُ الأسرار و عُدَّةُالأبرار رشیدالدین میبدی، عبدالکریم قُشَیْری، تَذکِرَةُالأُولیاء عطّار، آثار مولوی و فیهِ ما فیه، افلاکی، اسیری لاهیجی، حمیدالدین بلخی، بهاءالدین بغدادی، خواجه نصیرالدین طوسی و بهارستان جامی از این دستند. [ ۲] فیلمنامهٔ روز واقعهٔ بهرام بیضایی از اهمّ آثار منثور فارسی پس از مشروطه به شمار می رود، که از رویش فیلم پربیننده ای به همین نام نیز ساخته شده است. [ ۳]
آثار ادبی در حوزهٔ شعر منظوم دربارهٔ حسین بن علی و کربلا را نیز می توان به دو دستهٔ دورهٔ متقدمان و دورهٔ متأخران تا عصر حاضر دسته بندی کرد. دورهٔ نخست که حکومت های غیر شیعی بر ایران فرمانروایی دارند، از سدهٔ چهارم هجری هم زمان با رواج شعر دری آغاز می شود و تا سدهٔ دهم هجری و برپایی حکومت صفوی ادامه می یابد. در این دوره، همه یا اکثریت شاعران شیعه و اهل سنت، هر یک به گونه ای به حسین بن علی و عاشورا پرداخته اند. کسایی مروزی نخستین شاعر این دوره است که مرثیه می سراید. پس از او قوامی رازی، سنایی، عطار، مولوی، سیف فرغانی، جامی، خاقانی، کمال الدین اسماعیل اصفهانی، سید حسن غزنوی، سعدی، خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی، حسن کاشی و ابن حسام خوسفی سروده هایی دربارهٔ حسین بن علی و کربلا آفریده اند. در دورهٔ دوم با آغاز حکومت صفوی و رسمی شدن تشیع در ایران، سروده های مذهبی و عاشورایی رونق یافت. محتشم کاشانی، صائب تبریزی، شهریار از شاعران مطرح در این زمینه هستند. در این دوره برخی شاعران به گزارش شاعرانهٔ عاشورا دست زده اند که می توان آنان را در دو دستهٔ تاریخ گرا و عرفان گرا جای داد. تاریخ گرایان که اکثریت هستند، به عاشورا از منظر تاریخی نگریسته اند. صباحی بیدگلی، عبدالرزاق لاهیجی، فیض کاشانی، میرزا رحیم نیا، جیحون یزدی، محمدتقی بهار، جلال الدین همایی و امیری فیروزکوهی از این دسته اند. گروه دوم یا عرفان گرایان نگاهی عرفانی به عاشورا داشته اند. صفی علیشاه، عُمّان سامانی، ملا احمد نراقی، بیدل دهلوی و اقبال لاهوری و هوشنگ ابتهاج از این گروهند. [ ۴]
