حرکت کلامی

[ویکی فقه] حرکت، اصطلاحی در کلام، فلسفه، طبیعیات و علوم دقیق می باشد.
حرکت در لغت به معنای انتقال جسم از جایی به جایی دیگر است. بعضی لغویان تغییر محل اجزای شیء، یعنی حرکت در وضع، را نیز علاوه بر حرکت مکانی مصداق حرکت می شمرند. سکون نیز در لغت ضد حرکت و فقط به معنای بودن در مکان واحد تصور می گردد. این معانیِ لغویِ حرکت و سکون عام تر از معنای اصطلاحی آن ها در کلام اسلامی است. متکلمان حرکت را به حرکت مکانی منحصر می کردند و در تعریفِ سکون، بودن در دو زمان در مکان واحد را نیز داخل می دانستند. نزد بیش تر متکلمان ــبرخلاف سنّت فلسفی ــ سکون به عدم حرکت تعریف نمی شد و خود امری وجودی به شمار می آمد.

حرکت از نظر متکلمان
تصور متکلمان از حرکت و سکون بر نظریه عمومی ایشان درباره جهان مخلوق استوار بود. بیشتر متکلمان حرکت و سکون را از اعراض به شمار می آوردند که در عام ترین تقسیم، در مقابلِ جواهر فرد (یا اجزاء لایتجزا که از اجتماعشان اجسام پدید می آید) بنیادی ترین مؤلفه های جهان مخلوق را تشکیل می دهند. اما در کنار این جریان غالب، آرای شاذی نیز مطرح می شد. مثلاً نظّام معتزلی، که بسیاری از تعالیمش با تعالیم اصلی معتزله تفاوت داشت، وجود سکون را انکار می کرد و سکون را نوع خاصی از حرکت می دانست. در مقابل، به معمّر بن عبّاد سُلمی انکار حرکت را نسبت داده اند. به هشام بن حکم و جهم بن صفوان نیز جسم بودن حرکت در مقابلِ عرض بودن آن نسبت داده شده است. به ابوبکر بن کیسان الاصم این عقیده را نسبت داده اند که فقط جسم متحرک و ساکن وجود دارد نه اعراض حرکت و سکون. هیچ یک از این مواضع در تاریخ کلام غلبه نیافت.

اهمیت عرض بودن حرکت از نظر متکلمان
به سبب نقشی که وجود اعراض در اثبات حدوث جهان و درنتیجه اثبات خالق داشت، عرض شمردن حرکت و سکون برای متکلمان بسیار مهم بود، به ویژه آن که بیش تر متکلمان حرکت و سکون را در شمار چهار عرض اصلی (اکوان اربعه) قرار می دادند که مهم ترین مستمسک کلامی برای اثبات حدوث زمانیِ عالَم بود. این جایگاه خطیر موجب می شد که انکار هریک از حرکت و سکون یا هر دو و انکار عرض بودن آن ها با مخالفت عموم اهل کلام مواجه شود. در تعریف متکلمان از حرکت و سکون، غلبه نظریه جزءلایتجزا مشهود است. جریان غالب کلامی، حرکت و سکون را هم مثل اجزای جسم و مثل آنات زمان به صورت ناپیوسته و تجزیه ناپذیر می دید.

تعاریف دیگر از حرکت
...