حرکت خاص

حرکت خاص ( به انگلیسی: Proper motion ) یک ستاره یعنی نرخ تغییر موقعیت زاویه ای آن در طول زمان از دید مرکز جرم سامانهٔ ستاره ای. [ ۱] این کمیت بر حسب ثانیه های قوس در سال ( arcsec/yr ) سنجش می شود؛ که هر ۳۶۰۰ ثانیهٔ قوسی معادل یک درجه است. [ ۲] که با سرعت شعاعی در تضاد است، معمولاً با اثر دوپلر موج دریافتی اندازه گیری می شود. حرکت خاص ذاتی نیست، چرا که بسته به تغییر موقعیت سیستم ستاره ای متغیر است. [ ۳] حرکت خاص اغلب ستارگان چندان نامحسوس است که برای سنجش آن باید سال ها از آن ها عکاسی کرد. [ ۴] با توجه به ثابت بودن سرعت نور، حرکت خاص ستاره های دور را نمی توان مشاهده کرد و سرعت خاص مشاهده شده نشان دهندهٔ حرکت ستاره در لحظه ای است که نور از آن جدا شده است.
حرکت خاص توسط ستاره شناسان اولیه حدس زده می شد ( بر اساس نسخهٔ ماکروبیوس ) اما در سال ۱۷۱۸ ادموند هالی آن را ثابت کرد. او متوجه شد که ستاره های شباهنگ، نگهبان شمال و دبران بیش از نیم درجه با موقعیتی که یونانیان قدیم مانند ابرخس ۱۸۵۰ سال قبل از او ثبت کرده اند متفاوت است. [ ۵]
در ادامه مواردی با بیشترین حرکت خاص بر اساس ستاره نمای هیپارکوس آورده شده است. [ ۶] به فهرست ستارگان در ستاره نمای هیپارکوس نگاه کنید. این فهرست ستارگانی مانند ستاره باغ چای که ضعیف اند را در خود جای نداده. فهرست کامل تری از اشیا نجومی را می توان در سمباد یافت.
نرم افزارهایی وجود دارند که با استفاده از آن ها می توان این حرکت را مشاهده کرد. دو نمونهٔ رایگان آن ها عبارتند از:
• هیپ لاینر - نرم افزار رایگان - ویندوز، نسبتاً پیچیده، با بعضی صفحه های نمایش زیبا. هنوز در حال توسعه است و نیاز به پیمایش و پیکربندی بیشتر ویژگی ها دارد.
• زیفیم - نرم افزار رایگان - لینوکسو اپل OS X - بستهٔ اخترسنجی کامل، می تواند به یک منطقه از آسمان متمرکز شود، با قابلیت تنظیم گام زمان، و نمایش حرکت ستاره ها در طول زمان.

حرکت خاص (proper motion)
تغییر تدریجی موقعیت هر ستاره درنتیجۀ حرکت آن در مداری به دور کهشکان ما یا راه شیری. حرکت های خاص خفیف اند و با چشم غیرمسلح قابل آشکارسازی نیستند، اما با استفاده از عکس هایی که با تلسکوپ، و با فاصلۀ چندین سال تهیه شده باشند به دقت می توان آن ها را اندازه گرفت. ستارۀ بارنارد ستاره ای با بیشترین حرکت خاص است و مقدار آن به۱۰.۳ ثانیۀ قوسی در سال می رسد.