حدیث اصحابی کالنجوم

[ویکی فقه] اهل سنت بر این اعتقادند که خدای سبحان و رسول گرامی او، اصحاب را تزکیه و پاک گردانده و همه آنها را عادل قرار داده اند و باید بر همین مبنا حرکت کرد و هر آنچه را که صحابه مخالف و منافی نصوص صریح قرآن و سنت انجام داده اند، به تاویل برد و توجیه کرد. آنان در این ادعا، به آیاتی از قرآن کریم و روایاتی که در کتب خود از رسول اکرم صدر فضیلت صحابه نقل کرده اند، استناد جسته اند و یکی از معروفترین احادیثی که بدان متمسک شده اند، حدیث «اصحابی کالنجوم، بایهم اقتدیتم اهتدیتم» است.در این مقاله، نخست، دیدگاه های رجال نامی و علمای معروف اهل سنت را درباره حدیث «نجوم» یادآور می شویم و سپس به ذکر نقدهای آن پرداخته و آنگاه راویان آن را مورد ارزیابی قرار می دهیم؛ و در پایان، مروری گذرا بر شرح حالات صحابه ای که مشمول حدیث مزبور هستند، خواهیم داشت.
در آغاز و برای ورود به بحث، معنای لغوی «صحبة» را یادآور می شویم؛ صحبه در لغت، معاشرت و ملازمت است و جمع اسم فاعل آن، صحب و اصحاب و صحابه می آید.راغب، در «مفردات» می گوید: «در عرف، جز به کسی که ملازمت او زیاد باشد، صاحب گفته نمی شود». بنابراین، صاحب و یار پیامبر صآنگونه که اقتضای کلمه، از نظر لغت است، کسی است که با آن حضرت معاشرت و ملازمت داشته است. چنین شخصی، مسلمان بوده یا کافر، شایسته یا تبهکار، مؤمن یا منافق، تفاوتی ندارد؛ زیرا اصل در این اطلاق، آنگونه که فیومی نیز گفته است، «کسی است که با او یعنی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) مجالستی داشته و یا او را دیده است».
معنای اصطلاحی صحابی
اصولیان و محدثان اتفاق نظر دارند که نام «صحابی» تنها بر فرد مسلمان اطلاق می شود. در تعریف صحابی گفته های متفاوتی وجود دارد؛ آنچه اصولیان معتبر می دانند این است که: «صحابی کسی است که با پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلّم) مجالستی طولانی داشته و از او پیروی کرده و اوامر و دستورات الهی را از او اخذ نموده است؛ بر خلاف کسی که تنها آهنگ وی نموده، بی آنکه فضیلت مجالست و ملازمت و پیروی از آن حضرت را دارا باشد».جمهور محدثان بر این عقیده اند که: «هر مسلمانی که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) را دیده باشد» صحابی است. و گفته شده: «کسی که زمان آن حضرت را درک کند، صحابی است؛ هر چند او را نبیند». و برخی گفته اند: «صحابی کسی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) را در حالی که بدو ایمان داشته، ملاقات می نموده و سرانجام نیز بر ایمان و اسلام از دنیا رفته است؛ هر چند در این میان از دین برگشته باشد». (این نظریه را شهید ثانی و ابن حجر عسقلانی انتخاب کرده اند.) البته در این خصوص، نظرات دیگری نیز وجود دارد که از اهمیت چندانی برخوردار نیست.
عبارات حدیث نجوم
بحث درباره حدیث «نجوم» را پی می گیریم؛ این حدیث به عبارات گوناگونی نقل شده است که در اینجا تنها به دو مورد آن اشاره می کنیم:۱ قال الحافظ شمس الدین محمد السخاوی، قال البیهقی فی کتابه (المدخل) عن حدیث سلیمان بن ابی کریمة، عن جویبر، عن ضحاک، عن ابن عباس، قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم: «مهما اوتیتم من کتاب الله فالعلم به لاعذر لاحد فی ترکه فان لم یکن فی کتاب الله فبسنة منی ماضیة، فان لم تکن سنة منی فما قال اصحابی، ان اصحابی بمنزلة النجوم فی السماء، فایما اخذتم به اهتدیتم، واختلاف امتی رحمة». ۲ رواه القضاعی فی «مسند شهاب» و قال انبانا ابوالفتح منصور بن علی الانماطی، انبا ابومحمد الحسن بن وثیق، انبا وهب بن جریر بن حازم عن ابیه عن الاعمش، عن ابی صالح، عن ابی هریرة، عن النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم)، قال: «مثل اصحابی مثل النجوم، من اقتدی بشی ء منها اهتدی».
دیدگاه مسلمانان درباره صحابه
...

[ویکی نور] حدیث أصحابی کالنجوم، نوشته سید علی حسینی میلانی، پژوهشی است عمیق و دقیق درباره واژه صحابه و نقد و بررسی یکی از روایت هایی که به رسول اکرم(ص) نسبت داده شده است که: «أصحابی کالنجوم بأیهم اقتدیتم اهتدیتم»؛ «اصحاب من به سان ستارگان هستند؛ به هرکدام اقتدا کنید، هدایت خواهید یافت».
در این پژوهش از سه محور بحث شده است:
این کتاب به زبان عربی، در زمان معاصر و در یک جلد به نگارش درآمده است.
کتاب دارای مقدمه ای از مرکز حقایق اسلامی و مقدمه ای از مؤلف است و مطالب آن در ضمن سه بخش مطرح شده است.
نویسنده قبل از شروع فصل اول به بررسی واژه صحبة می پردازد: واژه «صحبة» در لغت به معنای معاشرت و یا ملازمت آمده است و در عرف فقط به کسی مصاحب می گویند که ملازمت بیشتری با فرد داشته باشد. بنا بر اقتضای واژه «صاحب» از نظر لغوی و عرفی، مصاحب پیامبر(ص) کسی است که با آن حضرت معاشرت یا ملازمت داشته باشد؛ چه مسلمان باشد یا کافر، نیکوکار باشد یا بدکردار، مؤمن باشد یا منافق. اما در اصطلاح، دانشمندان علم اصول و حدیث اتّفاق نظر دارند که به کسی صحیح است نام «صحابی» اطلاق شود که مسلمان باشد در فصل اول کتاب نویسنده در مورد وثاقت سندی حدیث «أصحابی کالنجوم»، به صراحت بیان می دارد بسیاری از دانشمندان و پیشوایان حدیثی، تفسیری، اصولی و رجالی اهل سنّت، حدیث «أصحابی کالنجوم» را با تمام متون و سندهایش ضعیف دانسته اند؛ به گونه ای که جای هیچ گونه شک و تردیدی نمانده، لذا این حدیث از درجه اعتبار و استناد ساقط است
سپس به شمارش یک به یک دانشمندان متقدم می پردازد؛ از جمله احمد بن حنبل شیبانی (۲۴۱ق) حدیث «أصحابی کالنجوم» را صحیح و معتبر نمی داند. این دیدگاه را گروهی از دانشمندان اهل سنّت نقل کرده اند؛ برای نمونه ابن امیرالحاج در کتاب التقریر و التحبیر فی شرح التحریر، ابن قدامه در کتاب المنتخب و امیر پادشاه حنفی در التیسیر فی شرح التحریر. از دانشمندان دیگری که حدیث «أصحابی کالنجوم» را صحیح ندانسته، ابوابراهیم مزنی شاگرد و مصاحب شافعی است. همچنین دیگرانی چون: ابوبکر بزار، ابن عدی، ابوالحسن دارقطنی، ابن حزم اندلسی، احمد بن حسین بیهقی، ابن عبدالبر، علی بن حسن بن عساکر، ابن جوزی، ابن دحیه، ابن عدی، ابوحیان اندلسی، شمس الدین ذهبی، تاج الدین بن مکتوم، ابن قیم الجوزیه، ابن حجر عسقلانی، ابن همام، ابن امیرالحاج، حافظ سخاوی، ابن ابی شریف شافعی، جلال الدین سیوطی، علی متقی هندی، علی قاری، مناوی و... و از علمای متأخّر: محمد ناصرالدین البانی و سید محمد بن عقیل علوی، بلکه مؤلف معتقد است همه علمای گذشته و حال - که ارتکاب اشتباه از سوی اصحاب را جایز می دانند و عدالت و عصمت همه آنان را نمی پذیرند - حدیث «أصحابی کالنجوم» را ضعیف می دانند

[ویکی فقه] حدیث اصحابی کالنجوم (بررسی سندی). از جمله روایاتی که اهل سنت در بسیاری از متون حدیثی، تفسیری، اصولی، فقهی و حتی در مناظره ها و محافل علمی و عمومی اهل سنت در جهت اثبات مرجعیت صحابه و مشروعیت بخشیدن به خلافت خلفاء، مورد استناد قرار می دهند روایت «اصحابی کالنجوم» می باشد که در ادامه به بررسی آن می پردازیم.
در بررسی متون معتبر نزد اهل سنت عدم اعتبار این روایت به وضوح قابل اثبات است. اسامی بعضی از افرادی که این روایت را تضعیف و ابطال نموده اند به شرح زیر است:
← موسوعه دارقطنی و فتنی
همچنین در مجموعه ای از فتاوای علمای الازهر حدیث فوق را ردّ نموده است که بعضی از آنها به شرح ذیل است:۱. قول النبی صلی الله علیه وسلم "اصحابی کالنجوم بایهم اقتدیتم اهتدیتم " وهو ایضا ضعیف وقیل موضوع، رواه الدارمی وغیره، واسانیده ضعیفة.
فتاوی الازهر، ج۸، ص۲۰۹.
پس از بررسی سندی روایت و نقل اقوال علمای اهل سنت در ضعف و جعل حدیث فوق چند سوال در این جا مطرح است:۱. این روایت به چه هدف و منظوری ساخته شده است؟پاسخ: این روایت در برابر احادیث مشهور و متواتری، جعل شده که در شأن اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السّلام) صادر گردیده است.قال رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم): النجوم امان لاهل الارض و اهل بیتی امان لامتی.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه، مستدرک، ج۳، ص۱۴۹.
...